«Өзім куә болған полицейлердің жанкешті еңбегіне басымды иемін…»
Зауытбек ТҰРЫСБЕКОВ
Осыдан жиырма жыл бұрын, яғни, 2003 жылы 12 қыркүйекте Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығымен мен – Қазақстан полициясының тарихында тұңғыш рет –Ішкі істер министрі болып тағайындалдым. Кейін түсінгенімдей, бұл Ішкі істер министрлігі қызметкерлерін қатты таң қалдырыпты.
Басшылыққа «пиджак» (Ішкі істер министрлігі мен Қорғаныс министрлігі жүйесінде азаматтық адамдар осылай аталады) келді, ол не ұсына алады? Әрине, ол кезге дейін менде аудандық, облыстық, республикалық деңгейде ішкі істер органдарымен бірлесе жұмыс істеу тәжірибем болды. Кеңес заманында 14 жыл ауданды басқардым, одан кейін бес жарым жыл облыс басшысы болып, Президент Әкімшілігі басшысының орынбасары, Мемлекеттік қызмет істері агенттігін басқардым. Оңай болмайтынын түсіндім және қандай қиындықтарға кезігетінімді де түсіндім.
ҚР Ішкі істер министрі З.Тұрысбеков ардагерлер арасында, Алматы, 2005 ж.
Ел Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев осы қызметке тағайындау кезінде нақты міндет қойды: Ішкі істер министрлігінде түбегейлі реформа жүргізу, халықтың осы ведомстваға деген сенімін нығайтуға ерекше көңіл бөлу, өйткені оның пікірінше, халықтың полицияға деген көзқарасы көп жағдайда жалпы билікке деген көзқарасқа байланысты. Осылайша, Президенттің министрлікке полициядан тыс тұлғаны тағайындау туралы шешімі таза саяси сипатта болды.
Мен Ішкі істер министрлігін кәсіби, жоғары деңгейдегі маман Қайырбек Шошанұлы Сүлейменовтен кейін басқардым. Оның бүкіл еңбек жолы негізінен Ішкі істер министрлігінде өтіп, полиция бөлімшесінің бастығынан Ішкі істер министрлігінің министріне дейін көтерілді. Генерал-полковник, Халық қаһарманы Қайырбек Сүлейменов 90-шы жылдардағы аса ауыр қиын кезеңдерде басшылықта болды. КСРО ыдырағаннан кейін ТМД елдеріндегі қылмыстың кең етек жайған кезі болатын. Реформаларға уақыт болмады. Елді құтқару керек еді. Менің басты міндетім – Ішкі істер министрлігінің жұмысына азаматтық позициядан, қарапайым қазақстандықтың көзімен қарау болды. Біз табысқа жеттік деп сенемін.
Екі жыл ішінде менің барлық бастамаларымды мақұлдаған Мемлекет басшысының тікелей қолдауымен қазақстандық полицияны реформалау бағытында біршама жұмыстар атқарылды, оның оң әсері, менің ойымша, әлі де сезіліп келеді.
Мен Ішкі істер министрлігінде ешкімді ауыстырған жоқпын және бар қызметкерлермен жұмыс істедім, олардың арасында көптеген кәсіби мамандар бар болатын. Тек ротациялар мен мансаптық ауысулар болды. Жүйені реформалауға мен Ішкі істер министрлігінің білікті мамандарын, бірінші кезекте менің орынбасарларым – Владимир Курбатовты, Алик Шпекбаевты, Қожамұрат Өскімбаевты, Ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес жөніндегі Орталық комитеттің басшысы Арман Жалмұханбетовты, Орталық ішкі істер басқармасының басшыларын қатыстырдым. Алматы қаласы ІІД басшысы Молдияр Оразалиев, Ақтөбе облысының ішкі істер департаментінің басшысы Маратқали Нүкенов, ішкі қауіпсіздік департаментінің басшысы Саян Ахметжанов, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Академиясының бастығы Жан Кенжетаев, облыстық ішкі істер департаментінің басшылары және Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі орталық аппаратының қызметкерлерін жұмылдырдым.
Ресей Федерациясы Ішкі істер министрі, армия генералы Р.Ғ.Нұрғалиевпен
Жасыратыны жоқ, сол жылдардағы көптеген жаңалықтарымыз ТМД елдерінің құқық қорғау органдарының жұмысына белсенді түрде енгізілді. Ресейдің Ішкі істер министрі Рашид Ғұмарұлы Нұрғалиев Қазақстанға үлкен делегациямен біздің тәжірибемізді зерделеу үшін келді. Олар сол кездегі Мейірхан Жаманбаев басқарған Қостанай облыстық ішкі істер департаментінің жұмыстарына, жүргізіліп жатқан реформалардың жаңашылдығына, ауқымдылығына және қарқынына таң қалды.
Украинаның азаматтық ішкі істер министрі Юрий Луценко да біздің тәжірибемізді зерттеу үшін үш күн ұшып келді. Кейін Мәскеуде ТМД елдері Ішкі істер министрлерінің отырысында сөйлеген сөзінде: «Осында отырып, кеңескеннен гөрі, Қазақстанға ұшып келіп, олардың Ішкі істер министрлігі жүйесін реформалау тәжірибесін зерттейік. Қазақстан министрі нақты істермен айналысады. Мен оны өз көзіммен көрдім» деді. ТМД-дағы әріптестеріміздің жұмысымызға берген бұл оң бағасы менің жүргізіліп жатқан реформалардың дұрыстығына деген сенімімді одан әрі нығайта түсті.
Интерполдың бас хатшысы Рональд Ноблмен.
Қытайдың қоғамдық қауіпсіздік жөніндегі азаматтық министрі Чжоу Юнкан жұмысымызды тексеру үшін екі рет ұшып келді. Біз онымен дос болып кеттік. Министрлікке қомақты материалдық-техникалық көмек көрсетті. Қазақстан Ішкі істер министрлігінің ресми делегациясы жауапты сапар барысында екі апта бойы қытайлық әріптестерінің жұмыс тәжірибесін зерделеді. Француз полициясының озық тәжірибесін зерттеу нәтижелі болды. Мен Парижде Францияның ішкі істер министрі Николя Саркозимен кездестім. Лион қаласында Интерпол тәжірибесін зерттедік. Айтпақшы, биыл 7 қыркүйекте құрылғанына 100 жыл толды. Интерпол – халықаралық ұйым, оның негізгі міндеті қатысушы елдердің ұлттық құқық қорғау органдарының қарапайым қылмысқа қарсы күресте күш-жігерін біріктіру болып табылады. Біз Интерполдың бас хатшысы Рональд Ноблмен іскерлік қарым-қатынасты бастадық. Айтпақшы, ол Нью-Йорктің бұрынғы прокуроры, 2005 жылы сайланған осы ұйым тарихындағы Интерполдың бірінші америкалық басшысы. Кейіннен Рональд Ноблмен Қазақстанның Украинадағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін атқару кезінде де араластым.
Ішкі істер министрлігінде жұмыс істеп жүргенде Сингапур, Гонконг, Малайзия, Оңтүстік Корея және бірқатар Еуропа елдерінің құқық қорғау органдарының тәжірибесін зерттеуге орынбасарларымды жібердім.
Біз реформаны елімізде жасалған қылмыстарды есепке алу мен тіркеуді жолға қоюдан бастадық. Алғашқы кездесулердің бірінде азаматтардың өтініштерін толық тіркеуге тапсырма бердім. Бұрынғы тәжірибеге сәйкес, Ішкі істер министрлігі қылмыстың ашылған пайызы бойынша қатаң талап қойған. Бұл ІІМ-нің кез келген бөлімшесінің қызметін бағалаудағы басты өлшем болды. Тазалау көрсеткішін жасанды түрде арттыру үшін полиция қызметкерлері ашылмаған қылмыстарды тіркеуден жалтарған. Зардап шеккендер арыз берген кезде полиция оларды тіркемеу үшін қолдан келгеннің бәрін жасады. Елестетіп көріңізші, сиырыңызды ұрлап кетті, ұры табылып, мүлкіңіз қайтарылады деген үмітпен полицияға арыз жазасыз. Сізді тіркеуден бас тартады, сонымен қатар сиырыңызды қырағы күзетуіңіз керек еді деп сөгеді. Ауыр қылмыстар жасырылған кезде одан да сорақы болды. Және мұндай жағдайлар көп болды.
Мұндай бас тартудан кейін полицияға деген құрмет пен сенім туралы сөз болуы мүмкін емес еді.
Тағы бір нұсқа – өтінішіңіз тіркеліп, қылмысты ашу үшін барлық шаралар қабылданады. Егер ол ашылмаған болса да, ол сізде бірінші жағдайдағыдай агрессияны тудырмайды. Есепке алу-тіркеу тәртібін нығайту жыл ішінде қылмыстарды тіркеудің 27%-ға артуына әкелді. Бұл жекелеген бөлімшелердің басшылығы арасында жағымсыз реакция тудырды, олардың ондаған жылдар бойы жұмыс істеген үлгісі бұзылды. Сонымен қатар, біздің реформаларымыз қарапайым қылмыстық іздестіру қызметкерлері арасында кең қолдау, мақұлдау және қанағаттанушылық тудырды. Оларға бұдан былай қылмыстарды жасыру және олардың басшылары өнімділік көрсеткіштерін жақсарту және ойдан шығарылған «өрлеу» ғып көрсету үшін оларды жасауға шақырған заңды бұзудың қажеті болмады. Статистикалық есепте қылмыс бір жылда 27%-ға өсті, ал шын мәнінде полиция өз халқына деген адалдығы 27%-ға артқан. Бұл ретте полиция бөлімшелерінің қызметін бағалаудың жаңа критерийлерін іздеу белсенді жүргізілді.
Бұл ретте ауыр және аса ауыр қылмыстардың ашылуына қатаң бақылау сақталды. Оларды анықтау көрсеткіші 80% құрады, бұл жақсы нәтиже. Біз ұйымдасқан қылмыспен, бандитизммен, терроризм мен экстремизммен күрескен ЦКБООП-ты (Аса қауіпті қылмыстармен күрес жөніндегі үйлестіру орталығы) қалпына келтірдік. Оны ерекше, көзі ашық, жаңашыл басшы Арман Жалмағанбетов басқарды. Ішкі қауіпсіздік басқармасын Кеңес әскері қатарында болған прокуратура қызметкері Саян Ахметжанов басқарды. Ол бізге Премьер-Министрдің кеңсесінен келді. Принципті, таза, білікті басшы. Бөлімге де сол принципті полиция қызметкерлері қабылданды. Саян Қылышұлы немқұрайлы, жемқор қызметкерлерді анықтауда көп жұмыс атқарды. Пәтер, мал, ұялы телефон ұрлығы сияқты сол кездегі жиі кездесетін және қазіргі кездегі қылмыстармен күресу үшін үш арнайы бағдарлама әзірлеп, жүзеге асырдық. Олар елде тіркелген қылмыстардың жартысынан астамын құрады. Тұрғын үй тонаумен күресу бағдарламасында көпқабатты үйлерге кодты металл есіктер орнату, бірінші қабаттардағы терезелерді тосқауыл қою, көпқабатты үйлердің холлдарында консьерждер институтын енгізу қарастырылған.
Үй тонау кезінде қылмыскерлер көбінесе үй иелерінің абайсыздығы мен салғырттығын пайдаланған. Сондықтан, эксперимент ретінде біз ықшамаудандарда тұрғындардың ұзақ уақыт пәтерде болмаған кезінде атыс қаруын, ақшасын және зергерлік бұйымдарын сақтау үшін бірнеше ақылы қызметтерді құрдық. Мысалы, олар демалысқа кеткен кезде.
Мал ұрлығына қарсы іс-қимыл бағдарламасы бойынша малды толық есепке алу, жылқыларды таңбалау, ірі қара мен ұсақ малды биркалау жұмыстары жүргізілді. Малға қатысты барлық мәліметтер учаскелік полиция инспекторларының мәліметтер базасына енгізілді. Бұл ұрлық фактілері бойынша жедел шара қолдануға мүмкіндік берді. Сол жылдары ұялы телефондар жаппай ұрланып, көрші елдерге тасымалданатын. ТМД елдерінің Министрлер кеңесінде біздің бастамамыз бойынша осы қылмыстарды ашу бойынша бірлескен ынтымақтастық бағдарламасын қабылдады.
Учаскелік полиция инспекторларының қызметінде күрделі реформалар жүргізілді, онда кемшіліктер көп болды, қызмет қалдық қағидаты бойынша толықтырылды. Бұл ретте бұл көрсеткіш халыққа барынша жақын болды, учаскелік инспектордың табысты жұмысы қылмыстарды ашу мен тергеуге, қоғамдық тәртіптің жай-күйіне, жол қозғалысы тәртібі мен көші-қон заңнамасының сақталуына тікелей әсер етті. Негізінде учаскелік инспектор Ішкі істер министрлігінің барлық қызметтерінің басы-қасында тұрды.
Мен оларды шартты түрде «кіші министрлер» деп атадым, егер оларда тәртіп болса, онда бүкіл министрлікте тәртіп болады. Полиция туралы қоғамдық пікірді негізінен солар қалыптастырады. Бұл қызметтің мәртебесі шынымен де көтерілді. Біз бүкіл ел бойынша учаскелік инспектор үшін оңтайлы жұмыс көлемі бар 5500 учаскені анықтадық. Америкалық шерифтер сияқты жұппен жұмыс істеу үшін округ көмекшілері үшін қосымша 3500 лауазым енгізілді. Ішкі істер министрлігі бюджеті есебінен жалақы үш есеге өсті. Келесі кезекте еңбекақы төлеудің бірыңғай жүйесі туралы Президент Жарлығына өзгерістер енгізіліп, сол арқылы учаскелік инспекторлардың айтарлықтай жоғары жалақысы заңдастырылды. Оларға 10 жыл адал қызмет еткеннен кейін әрі қарай жеке меншігіне өту шартымен көлік, пәтер беріп, қажеттінің барлығын, соның ішінде компьютермен қамтамасыз еттік. Учаскелік инспектордың қызметі тартымды бола бастады. Кейбір полицейлер, соның ішінде Ішкі істер министрлігі орталық аппаратының қызметкерлері учаскелік инспектор қызметін атқаруға кетті. Бұл шаралар аталған қызметтің мәртебесін көтеруге, оны тәжірибелі кадрлармен нығайтуға және Ішкі істер министрлігі жүйесіндегі учаскелік инспекторлардың рөлін арттыруға мүмкіндік берді. Учаскелік қызметкерлерінің халыққа есеп беру тәжірибесі енгізілді. Маған министрліктегі жедел-іздестіру жұмыстарына жауапты орынбасарым Владимир Курбатов жиі хабарласатын. Оған учаскелік инспекторлармен салыстырғанда тергеушілер мен қылмыстық іздестіру қызметкерлерінің рөлі әділетсіз төмендеп кеткендей көрінді. Оған ақынымыз Олжас Сүлейменовтің «Тауларды аласартпай, даланы көтеру керек» деген сөзімен жауап бердім. Тергеуші мен жедел қызметкер мамандығының аса маңызды және жауапты екенін, учаскелік инспектор мамандығының беделін арттыра отырып, жедел-іздестіру аппаратын назардан тыс қалдыруға болмайтынын жақсы түсіндім. Осыған байланысты тергеу және қылмыстық іздестіру қызметін күшейту мәселесі әрқашан менің ерекше назарымда болды. Сол кезде біз оларды нақты нәтижелер үшін бонустар беру арқылы күшейттік. Ішкі істер министрлігі тергеу басқармасының бастығы Ерлік Кененбаев пен оның бүкіл жедел-тергеу тобы банктен бір жарым миллион долларға жуық ұрлықтың бетін ашқаны үшін қомақты ақшалай сыйлықпен марапатталды. Және мұндай мысалдар өте көп болды.
Консьерждер институты белсенді түрде дами бастады. Қоғамдық тәртіпті бұзушыларға бей-жай қарамайтындар санаты бар, көбіне соларды тұрғындар жалпы жиналыстарда консьерж етіп сайлап, қызметтік куәлік табыстады. Олар учаскелік инспекторлардың жұмысына жақсы көмекші болды. Олардың кейбірі өз еркімен жұмыс істесе, енді біреулері қоғамдық жұмыстар қорынан еңбекақы алған. Бүкіл қоғам тек полицияға ғана сенбей, елде тәртіп орнатуы керек.
Ішкі істер органдарын материалдық-техникалық базасын қамтамасыз ету бойынша ауқымды жұмыстар атқарылды. Бұл сол кездегі Премьер-министр Даниал Кенжетайұлы Ахметовтің сіңірген еңбегі. Осы жылдары Үкімет Ішкі істер министрлігінің бюджетін екі есеге жуық ұлғайтты. Мемлекет қаржысын ұтымды пайдалануға тырыстық. Қаржы бөлімін тәжірибелі қаржыгер Клара Садуақасқызы Болуспаева басқарды. Бюджетте екі қымбат «Мерседес» минадан тазарту құрылғысы бар болып шықты. Біз олардан сол кезде бас тартып, осы сомаға Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің қызметіне 900 мамандандырылған жолаушылар вагонын сатып алуды мақсатқа сай деп таптық.
Реформалар аясында пилоттық режимде базалық үлгілік аудандық ішкі істер бөлімдері құрыла бастады. Бұл жоба бойынша полиция бөлімі мен учаскелік полиция бөлімшелерінің үй-жайлары күрделі жөндеуден өтті, жұмыс орындары жиһаздармен және барлық қажетті заттармен жабдықталды, көлік және тұрғын үймен қамтамасыз етілді. Оңтүстік Қазақстан облысының Мақтаарал ауданында алғашқы үлгілі базалық полиция бөлімі құрылды. Тек 2004 жылдың өзінде елімізде 40-қа жуық үлгілі полиция бөлімдері құрылды. Оларда қатардағы полицейлер іс жүзінде лайықты еңбек жағдайына ие болды. Базалық органдар барлық басқа полиция бөлімшелері мен учаскелік полиция пункттерін ретке келтірудің үлгісі болды.
Облыс орталықтарында жаңа технологиямен жабдықталған жедел басқару орталықтарын (жедел басқару орталықтарын) кеңінен енгізу жұмыстары жалғасты. Екі жылдың ішінде біз сегіз қалада ОСК салдық. Қазақстанда алғаш рет жол қозғалысы ережелерін бұзуды бейнетіркеу жүйесі енгізілді. Бұл қазірдің өзінде таныс әдет.
Ішкі істер министрлігі жүйесінде маңызды орын алатын «Сұңқар» арнайы бөлімшесінің материалдық-техникалық жарақтандырылуының нашарлығын біле тұра, еліміздің Премьер-Министрі Д.Қ.Ахметовке оның жұмысымен танысуды өтіндім. Бұл сапардың нәтижелі болғаны соншалық, ол біздің күткенімізден де асып түсті. Арнайы бөлімше арнайы техникалық құрал-жабдықтары бар жаңа үш қабатты ғимаратқа қаржы алды. Арнайы жасақ сарбаздарына пәтер беріп, жатақханадан орын бердік. Бөлімше жауынгерлерінің жалақысы төрт есеге өсті. ІІМ-нің бұл арнайы бөлімшесін материалдық-техникалық және қаржылық жағынан нығайту өте дер кезінде жасалған және қажетті шара болды, өйткені олар лаңкестер мен аса қауіпті қылмыскерлердің жолына бірінші болып тосқауыл қояды.
Қысқа мерзімде облыс орталықтары деңгейінде барлық ішкі істер департаменттерінде халықаралық стандарттарға сай келетін «Бір терезе» қағидаты бойынша халыққа қызмет көрсету жүйесі енгізілді. Енді жүргізуші куәлігін емтихан тапсырғаннан кейін бес минут ішінде қағазбастылықсыз алуға болатын.
Заң шығару қызметіне ерекше көңіл бөлінді. Табысты жұмыс үшін жаңа заңнамалық актілер қажет болды, қолданыстағыларына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Маған осы және басқа да заң жобасын қабылдау қажеттігін дәлелдеп, Парламентте және Президент Әкімшілігінде Ішкі істер министрлігінің мүддесін бірнеше рет қорғауға тура келді. Бұл учаскеде маған сол кездегі жас қызметкер Алексей Калаичиди көмектесіп, жақсы жұмыс жасады, ол менің көз алдымда нағыз кәсіби маманға айналды. Бүгінде ол Президент Әкімшілігінде құқық қорғау бөлімін басқарады. Менің ойымша, бұл дұрыс таңдау.
Жүргізіліп жатқан реформалар барысында Ішкі істер министрлігінің құрылымдық бөлімшелерінің штаттық кестесіне және қызметкерлерді адал еңбек етуге ынталандыру мәселелеріне көп көңіл бөлінді.
Ішкі істер департаментінің басшы құрамын аттестаттау жүргізілді. Облыс, аудан басшыларының нақты әлеуетін тез арада анықтап, оларға біз жүргізіп жатқан реформалардың мәнін түсіндіріп, шынайы қолдаушымызға айналдыру керек еді.
Кестеге сәйкес әр сенбі сайын Ішкі істер министрлігіне жексенбіде дене шынықтыру және оқ ату бойынша нормативтерді тапсырған он басшыны шақырдық, дүйсенбіде Мемлекеттік қызмет істері агенттігінде заңдарды білуі бойынша тестілеуден өтті, ал кейін оларды арнайы құрылған комиссия аттестациядан өткізді. Комиссия құрамына Ішкі істер министрінің орынбасарлары, ішкі істер органдарының құрылымдық бөлімшелерінің және ардагерлер кеңесінің беделді басшылары кірді. Аттестация қорытындысы бойынша үздіктер кадрлық резервке алынып, аттестациядан өте алмағандарға қосымша оқуға алты ай уақыт берілді. Қорытындысы бойынша дүйсенбі күні кешке мен Ішкі істер министрлігінің алқа мүшелерімен бірге олармен бір жарым сағат сөйлестім.
Бұл процедурадан әртүрлі деңгейдегі 300-ден астам менеджер өтті. Біз аттестациялау кезінде жоғары нәтиже көрсеткен қызмет басшыларын кадрлық резервке енгіздік, олардың кейбіреулері ерекше ерекшеленгені үшін кезектен тыс атақтармен марапатталды, ал кейбіреулері қызметке көтерілді. Олардың бесеуі – Мейрамбек Ибрашев, Бауыржан Бимендин, Берік Қожамбердиев, Дидар Әбішев, Арман Оразалиев Мәскеуге Ресей Ішкі істер министрлігінің Басқару академиясына оқуға жіберілді. Олар академияны ойдағыдай бітіріп, бүгінде Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі жүйесінде жоғары лауазымдарда қызмет етуде, оның ішінде Арман Оразалиев – Батыс Қазақстан облысы полициясының бастығы, Дамир Тайжанов – полицияның орынбасары. Ресей Ішкі істер министрлігінің Басқару академиясы — терең дәстүрі бар және лайықты ғылыми-педагогикалық құрамы бар ішкі істер органдарының басқарушы кадрларын дайындайтын жоғары оқу орны.
Ресей ІІМ Мәскеу университетінің қазақстандық түлектері
Ресей Федерациясының Ішкі істер министрі Рашид Нұрғалиевпен келісім бойынша Қазақстан Ішкі істер министрлігіне қарасты оқу орындарының 1 курс студенттері арасынан қатаң конкурстық іріктеу жүргізіп, 75 студентті Министрліктің Мәскеу университетіне жібердік. Ресей Ішкі істер министрлігі, Волгоград тергеу мектебі және Ресей Ішкі істер министрлігінің Омбы жоғары мектебінде оқыды. Рашид Ғұмарұлы менің сөзімде курсанттарды алдын ала төлемсіз қабылдауға тапсырма берді. Біз онымен достық қарым-қатынаста болдық, әлі де жылы ағалық қарым-қатынасымызды сақтап қалдық.
Кейін Қазақстанның Ресейдегі Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін атқара жүріп, ІІМ Мәскеу университетінің түлектеріне диплом тапсыру рәсіміне қатыстым. Ресей Федерациясы Ішкі істер министрлігіне қарасты барлық оқу орындарын бітірген 600-ден астам түлектердің 20-сы ғана үздік бағамен бітірді, оның 10-ы біздің қазақстандықтар! Білімді де білікті жігіттерімізге деген мақтаныш сезімі кеудемді кернеді. Елестетіп көріңізші, біз Ресей Федерациясы Ішкі істер министрлігінің Мәскеу университетіне оқуға жіберген 20 студенттің 10-ы үздік бітірді! Академияның бағалауы бойынша қазақ тобы үздік шықты. Топтың кураторы маған: «Елші мырза, бізде мұндай топ ешқашан болған емес және енді болмайды да» деді. Бұл тыңдаушыларды мұқият және объективті таңдаудың нәтижесі деп ойлаймын.
Қ.Тұрысбеков Ресей ІІМ Мәскеу университетінің қазақстандық түлектеріне дипломдарды тапсыру рәсімінде
Оқуды бітіргеннен кейін оларды маңызды жұмыс салаларына көтеруді жоспарладық. Менің білуімше, олардың көпшілігі тіпті Ішкі істер министрлігіне де қабылданбай, жан-жақтан басқа құқық қорғау органдарына жұмысқа кеткен. Ұлы данагөй Мао: «Кадрлардан күн ғана биік» десе, Иосиф Сталин: «Кадрлар бәрін шешеді» деген. РФ Ішкі істер министрі Рашид Нұрғалиев: «Осындай жігіттердің болғанын қалаймын», — деді. Менің ойымша, сіз мұны перспективалы кадрлармен жасай алмайсыз. Олардың салмағы алтынмен бағаланады.
Алматыда жүк және пайдаланылған жолаушылар көліктерінің қала орталығына кіруін шектеу бойынша пилоттық жобаны іске қостық. Орталыққа көліктердің ақылы кіруі әлемдік тәжірибені ескере отырып пысықталды. Бұл жол желісіндегі жүктемені азайтып, экологиялық жағдайға оң әсерін тигізер еді. Жол полициясы комитетінің төрағасы Өмірзақ Түсімов болды.
Алғаш рет жол полициясына кадрларды іріктеуді конкурстық негізде жүргіздік. Бұл қызметтің жұмысына тұрғындар тарапынан көп сын айтылды. Арнайы біліктілік талаптары мен бұрыннан бар бос лауазымдарға тағайындаудың қатаң тәртібі белгіленді, бұл орталықтың бақылауында болды.
Ішкі істер министрлігінің орталық аппараты қызметкерлерінің беделін арттыру, соның ішінде олардың жалақысын арттыру жолындағы жұмысымыз ерекше назар аударуға тұрарлық. Лауазымды функционалдық талдау және факторлық-балдық бағалау негізінде орталық аппараттың штаттық деңгейлері оңтайландырылып, бизнес шығындары қысқартылды. Еңбекақы қорына және қызметкерлерді ұстауға үнемделген қаражаттар сыйлықақыға жұмсалды, бұл полиция қызметкерлерінің жұмысқа деген ынтасын арттырды. Ішкі істер министрлігі орталық аппаратының ерекше көзге түскен қызметкерлерін марапаттау мүмкін болды. Көбінесе бонустар 2-3 жалақыны құрады. Олар әлі де бар. Маған айтқандай, олар «турисбековские» деп аталады. Тәжірибе көрсеткендей, дұрыс мотивация қызметкерлерді тәртіпке келтіреді және олардың жұмысының тиімділігін арттырады.
Кеңестік кезеңнен бері алғаш рет ішкі істер қызметкерлерінің киімдері ауыстырылды. Бұл мәселеге министрдің орынбасары Қожамұрат Бейісұлы Өкімбаев тікелей араласты. Кез келген полиция қызметкері үшін форма – мамандығына деген мақтаныш одан бастау алатын ерекше атрибут. Жаңа формаларды жасау көп уақыт пен күш жұмсады. Бұл жұмысқа Қазақстанның белгілі сәнгерлері тартылды, оны киюге тиісті полиция қызметкерлерінің өздерін тарта отырып, апта сайын форманың бөлшектері талқыланды. Нәтижесінде қазақстандық полиция формасы заманауи, ыңғайлы, аймақтардың климаттық ерекшеліктері ескерілді. Полиция формасы тек полицейлерге ғана емес, қазақстандықтарға да ұнады. Мен қарапайым азаматтардан полицейлердің киімдері туралы оң пікірлерді бірнеше рет естідім, олар сол уақытта адамдар полиция қызметкерлерінен қорқуды тоқтатып, олардан қорғаушыларым дей бастауы жақсылықтың нышаны ғой. Ішкі істер министрлігінде қызмет еткен кезімде осыған ұмтылдым.
Өкінішке қарай, біз енгізген, реформалардың бәрі дамымаған. Кейбір позициялар екінші планға кетіп, кейбірі мүлдем ұмытылды. Өкінішке орай, біз мемлекеттік органдардың реформасын жүйелі түрде жүргізбейміз. Әрбір жаңа менеджер жұмысты нөлден бастауға тырысады, өткен жетістіктерін сызып тастайды. Ешқандай сабақтастық жоқ.
2000 жылдары мен Жапонияда оқыдым. Онда жоспарлар мен болжамдар желісімен қамтылған. Бұл елде жоспарлау және реформалау орталықтандырылған. Олардың арасында бұрынғы реформалар өміршең, сенімді және сапалы нәтиже берсе, келесі басшы оны жалғастыруға міндетті деген әдет бар. Бұл ережені жапондардан үйренуіміз керек.
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің тарихындағы осы екі жыл және менің өмірім айтарлықтай қызықты және оқиғаларға толы болды. Солардың ортасында жүріп үйренген полицияның әскери қызметіне бас иемін. Менің еңбек жолымның осы кезеңі менің жанымда ерекше орын алады.
Жақында Владимир Курбатов маған былай деп жазды: «Тағдырға рахмет, ол мені, өзіңіздей тапқыр полицеймен тағдыр жолымды тоғыстырғанына, өмір бойы істеп келе жатқан істеріме жаңаша көзқараспен қарай алдым. Мен басқалардан жақсы білетін сияқтымын. Ғылым үшін рахмет!»
Кез келген реформаны ілгерілету әрқашан қиын, оны түсіну жылдар өте келе келеді. Міне, жиырма жыл уақыт өтіп, мен біз жүргізген реформалар стратегиялық тұрғыдан дұрыс бағытта және айтарлықтай нәтижелі болғанын қанағаттанарлық сезіммен түйсінемін. Ал бұл сол кездегі Ішкі істер министрлігі қызметкерлерінің барлығының сіңірген еңбегі. Мен сіздермен бірге жұмыс жасап, бірге жасасып, жүргізіп жатқан реформалар барысында сіздерден қолдау тапқанымды мақтан тұтамын…
Кез келген мемлекеттік қызмет сияқты Ішкі істер министрлігі де үнемі жетілдіруді талап етеді. Бүгінгі күні еңбек жағдайлары біз жұмыс істеген кездегіден әлдеқайда жылдам өзгеруде. Бұл полициядан ерекше стрессті қажет етеді. Басқаруды реформалау – бұл бір элементті жақсарту басқа элементтерді жақсартуға жол ашатын үздіксіз жетілдіру процесі. Бұл реформалау тәжірибесінің қаншалықты пайдалы болғанын түсіну маңызды.
Реформалар халық үшін жасалып жатыр. Өкінішке қарай, Ішкі істер министрлігін парасатты реформатор генерал-полковник Марат Мұратұлы Ахметжанов аз ғана уақыт басқарды. Онымен жақынырақ танысу бақытына ие болдым. Ол шығармашыл, зерделі, тәжірибелі, креативті ойлайтын адам. Мен тіпті оны бірегей маман дер едім. Ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев бұрынғы министр Марат Ахметжановқа атқарған жұмысы үшін алғыс айтты, әсіресе оның басшылығы кезінде ішкі істер органдарының қызметін ұйымдастыруда бірқатар оң өзгерістер болғанын, оның ішінде қызметтік полицияны дамыту, ішкі істер органдарын енгізу, ішкі істер органдарының қызметін енгізу, оның ішінде ішкі істер органдарының қызметін ұйымдастырудағы бірқатар оң өзгерістерді атап өтті. Оның ішінде цифрлық технологиялар, жол қозғалысы ережелерін бұзуды автоматты түрде тіркеу және полиция қызметінің ашықтығын арттыру бар.
Бүгін біз ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың жеке өзі ішкі істер органдарына қаншалықты көңіл бөліп, қолдау көрсетіп отырғанын көріп отырмыз. Сондықтан тәжірибесі мен кәсіби біліктілігі мол жаңа министр Ержан Сәденов пен оның полиция қызметкерлерінен құралған командасының табысқа жететініне сенімдімін.
Зауытбек ТҰРЫСБЕКОВ
