Тәуелсіздігіміздің 31 жылында, Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының (ДҚҚ) төрағасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бастамасы бойынша тарихи Отанына 1,2 млн қандасымыз оралды. Қазір шетелдерде негізінен Қазақстанмен көршілес Қытай, Ресей, Өзбекстан, Монғолия елдерінде 5-6 млн қандастарымыз тұрып жатыр.
Біздің бабаларымыз «Елге ел қосылса – құт» дейді. Еліміз әлемде жер көлемі жағынан 9 орын алады. Нарықты эконономика жағдайында бәсекеге қабілетті болу үшін, демографиялық жағдайымызды реттеуіміз керек, халықтың санын арттырып өмір сүру сапасын жақсартуымыз керек. Бұл кезек күттірмейтін мәселе. 1991 жылы Кеңес үкіметі тарқаған кезде өзбекстандықтар 16 млн адам еді, қазір 37 млн болды, тәжіктер 4 млн болса қазір 10 млн Қазақстанда сол кезде 17,5 млн болса, қазір 20 млн-ға таяп қалдық. Сондықтан бала тууды көбейту, эмиграцияны тізгіндеумен қатар, қандастарымыздың тарихи Отанына оралу саясатын барынша жандандыруымыз керек.
Шет елдерде болғанымызда отандастарымыздың басқа елдердің экономикасын арттыруға үлес қосып, еңбек етіп жүргенін көріп жүрміз. Олардың көбі өздеріне сенімді, қоғамымыздағы алдыңғы қатарлы жастар болып табылатыны ақиқат. Шындығында олар шет елдерде жұмыс күші – гастарбайтер болып саналады. Әрқайсының жүрегі туған жерге деген сағынышқа толы. «Парижде тұруға болады, бірақ сол жерде өмір сүруден Құдай сақтасын»,- деген нақылды білетін боларсыздар. Шет елдерде жұмыс істейтін жастарымыз алыста жүргенде отансүйгіштік сезім түйсігі күшейіп, елінің шынайы патриоттары сияқты жүреді. Бірақ олардыкі дұрыс емес. Патриотизм – ол өз отаныңнан басқа жерде өмір сүре алмау сезімі. Бізге тез арада жастарымыздың, озық идеалы адамдардың шет елге ағылуына тосқауыл болатындай мүмкіндікті қарастыруды ойлануымыз керек.
Бірде аэропортта бір отандасымызбен сөйлесіп қалдым. Мен одан «осы кәсіппен өз еліңде айналысуға болмай ма?» деп сұрадым. Ол «Еуропада заңға бағынатын салық төлеушісі болсаң сенің кәсібіңді ешкім де тексермейді және ешкімнің алдында да тәуелді болмайсың» – деп жауап берді. Бізге де осындай кәсібін өркендетуге ниетті адамдарды қорғап, қайта оларды рейдерлерден сақтауымыз керек қой. Адал кәсіпке ешкімнің қол сұғуға қақысы жоқ. Сол кезде ғана кәсіпкерлердің көпшілігі Отанына оралар ма еді?! Ол маған: – «Еліміз үшін көп ретте өзімді ыңғайсыз сезінуге тура келеді. Мәселен, әуежай қай елдің болмасын кірер қақпасы болары сөзсіз. Киіміңе қарап қарсы алады демекші… Мен бұл арада Стамбулдың әуежайын емес, 4 млн халқы бар Хорватияның кең де әдемі әуежайын айтып отырмын. Осылармен салыстырғанда Астана мен Алматының әуежайларын әңгімелеу артықтау болар. Былай қарағанда салыстыруға келмейді. Ұят жағдай!» – деді. Неліктен сол бір жылдары астанамызға әлемдік деңгейдегі әуежай салынбады? Шымкент қаласында Владимир Иванович Денисов жақсы әуежай салып жатыр. Ол әлемдік деңгейдегі әуежай болады деп ойлаймын. Салуға мүмкіндік бар ғой. Мәселе осы істерді кімге сеніп тапсыруға болатындығында.
«Америкада сапалы құрылыс жасап алып, қалғанын өздеріне алады» деген жақсы тәмсіл әзіл бар. Ал бізде талан таражға салғаннан кейін қалғанына құрылыс жүргізеді. Міне осыдан нәтижесін көре біліңіз.
Біз Орта Азия елдерінен Ресейге немесе басқа елдерге келген гастарбайтерлерге мүскіндеп қараймыз, бірақ олардың тапқан еңбекақылары Ресейден өз елдеріне отбасыларына кетіп жатқанын, өз елінің болашағына кетіп жатқанын аңғармаймыз. Олардың көпшілігі құрылыстарда, мейрамханаларда жұмыс істеп өз ісінің шеберлері болып қалыптасты. Мен осыны Ресейде Қазақстан Республикасының төтенше және өкілетті елшісі болып жүргенде байқадым. Бұл күндері Өзбекстан ауқымды құрылыс алаңдарын бастады. Міне осы жерде жоғары дәрежедегі құрылысшылар өздеріне керек болды. Ал біздікілердің көпшілігі тапқан қаражаттарын шет елдерге шығарып, өркениетті елдерде өмірдің қызығын көруде. Қандай айырмашылық барын байқадыңыздар ғой.
Өзбестаннан шыққан үш кәсіпкер басқа елдерде миллиардер атанды. Олардың ішінде ең бай Әлішер Усмановтың байлығы 13,4 млрд, Ескендір Махмудов 7,2 млрд, Патох Шодиев 3,7 млрд байлыққа ие. Олардың әрқайсысын жақсы білемін. Бұлар талантты, еңбекқор, сауатты адамдар. Құдай әркімнің несібесін жай бермейді. Бұның бәрі қажырлы еңбек пен талантты ұйымдастырудың арқасында қол жеткен байлық. Енді олар Өзбекстан экономикасының өсуіне жағдай жасап, өздерінің тарихи отанына ауқымды инвестиция салып отыр. Өз Отанының нағыз перзенті және абзал азаматы деген бір ұғымды білдіреді.
Бұл адамдар өз Отанының нағыз патриоттары. Әлем осындай адамдарға арқа сүйейді, біздің байлар солардан үлгі алуы керек. Халық нақылы «қай жерде туып-өссең сол жерге пайдаң тисін» дейді.
Ағайынды Нобельдер Бакуде, Грозныйда, Майкопта мұнай кеніштерін ашып, иелік етті. Карл мен Людвиг Нобель ең бай адамдар болды.
Альфред Нобель динамит пен детонаторы, жарылғыш заттарды жаруға арналған құрылғыны ойлап тапты. Ол көптеген жарылғыш заттар шығаратын кәсіпорындардың ұйымдастырушысы және иесі және әлемдегі ең бай адамдардың біріне айналды. Альфред Нобель байлығын жұмсайтын оңтайлы шешім тапты. Ол өзінің бүкіл орасан байлығын химия, физика, медицина, әдебиет, физиология және бейбітшілік үшін күрес салаларындағы сыйлықтар беру үшін арнайы құрылған қорға мұраға қалдыруды шешті. 1895 жылы өз өсиетін жазғанда Альфред Нобель адамзатқа деген сүйіспеншілік сенімді басшылыққа алды.
Жыл сайын көрнекті ғылыми зерттеулері, революциялық өнертабыстары немесе мәдениет пен қоғамға қосқан ірі үлесі үшін берілетін ең беделді халықаралық сыйлықтардың бірі болып қала беретін Нобель сыйлығы осылай дүниеге келді. Айтпақшы, Марта Нобель апа дәрігер және филантроп болған.
Ұрпақтарына орасан зор байлықты мұраға қалдырған ағайынды Нобелдердің барлығын ел біле бермейді. Бірақ бүкіл әлем Альфред Нобельді Нобель сыйлығының негізін қалаушы ретінде біледі және құрметтейді.
Жалаңтөс Баһадүр Самарқанды 47 жыл билеген. Атақты қолбасшыға қырғыз, қалмақ, қазақ хандары, Үндістан, Иран, Кабул, Хорезм, Тибеттен қымбат сыйлықтар тарту етіп тұрған. Ол бұл қаражатқа 1619-1660 жж. Самарқанд қаласының Регистан алаңында әлі күнге дейін ортағасырлық сәулет өнерінің жауһарлары болып табылатын «Тилля қари» және «Ширдор» (Арыстан) медреселерін салған. Әлімұлы руынан, Төртқара әулетінен шыққан Жалаңтөс Баһадүр, көзі тірісінде өзіне Дағбит қысқы зиратына құлыптас жасатып қажылар мен ұстаздарының бейітін таптамау мақсатында кіреберіс жерге қойғызған. Үш билеуші Әмір Темір, Ұлықбек және Жалаңтөс Баһадүрды Самарқанд тұрғындары естерінен шығармайды.
Жалаңтөс бабамыздан кейін Самарқанның атауы көмескі тартты.
Тарихи отанына оралған қандастарды ауқатты адамдар қамқорлығына алса, олардың да есімі ел есінде қалар еді деп ойлаймын.
Жыл сайын Ресейде 70 мыңнан астам қазақстандық білім алады. Қазақстандық студенттер мен аспиранттар Ресейде білім алып жатқан шетелдіктердің төрттен бірін құрайды. Кейбіреулері ресейлік жоғары оқу орындарына университеттік олимпиадаларда жеңіске жету арқылы түседі. Олардың көпшілігі тұрғын үй мәселесін шешу үшін барып, ресейлік кәсіпорындарда жұмыс істеуге шақырту алады. Үздік, өнерлі жастар кетіп жатыр. Және бұл жерде ойланатын нәрсе бар. Қандай-да бір шара қолдану керек.
Естеріңізге сала кетсек, Сәуле Омарова мен Әсел Төленова (күйеуінің тегі Робертс) Қазақстанда туған. Мәскеу мемлекеттік университетінің түлегі Сәуле Омарованы президент Джо Байден американдық қаржы-несие және банк жүйесін реттеуші, АҚШ Қаржы министрлігінің Валюталық бақылау басқармасының басшылығы орнына ұсынды. Әсел Робертс Вашингтондағы Ақ үйде (АҚШ ) Протокол бастығы қызметін атқарады, Протокол басқармасы кеңсесінде 15 жылдан астам тәжірибе жинақтаған ол, еңбегінің арқасында соңғы уақытта аға кеңесші қызметін атқарған.
Елімізде «Болашақ» бағдарламасы бойынша мемлекеттік бюджет есебінен салық төлеушілердің ақшасына 10 мыңнан астам жас қабылетті балалар оқытылды. Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев бұл бағдарламаны сонау 90-жылдары елдің күнкөрісі төмендеп, күйбең тіршілік қамымен жүргенде бастаған болатын. Біз әрбір «болашақ» бағдарламасымен бітірген жастарымыздың қайда, не істеп жүргенін анықтауымыз керек. Олардың көбі шетелде, оларды елге әкелуіміз керек. Бұл ел экономикасын көтеру үшін пайдаланылуы қажет қуатты кадрлық әлеует.
Бүгінгі таңда ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев қоғам алдында аса маңызды, өзекті және кезек күттірмейтін міндеттер қойып отыр. Менің ойымша, Презденттің бастамалары оны іске асыру деңгейінде болмашы ғана атқарылады. Орындау тәртібі жоқ. Барлығы үкіметке нұсқайды. Иә, өкімет те қауқарсыз. Ауыл, аудан, облыс әкімдері халықпен бірге жауапкершілікті өз мойнына алып, ал Үкімет олардың іс-әрекетін, стратегиялық міндеттерін үйлестіріп отыруы қажет. Басқаруды орталықсыздандыру дұрыс. Мен 2000 жылдары Жапонияда оқыдым. Онда басқаруды орталықсыздандыру көптен бері жұмыс істеп тұр және өзінің тиімділігін көрсетті. Келе сала Қазақстанға осыны енгізу туралы ұсыныс жасадым. Бірақ оны қолдамады. Біз қазір дұрыс жолда келе жатырмыз. Ауылдық округтен бастап барлық деңгейдегі әкімдерді сайлау керек, әрқайсысының өз бюджеті болуы керек. Әр аймақ өз мүмкіндігіне қарай өмір сүруі керек. Принцип бойынша көрпеңізге қарай көсіліңіз. Үкімет дотациялық аймақтарға субсидия беруі керек. Сонда халық билікке қарап отырмай, жиналған салықты өздері пайдаланып, сайланған әкіммен мәселесін шешеді.
Бір мысал келтірейін. Алты жылдан бері Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы Ақмола облысының Аршалы ауданында «Тұрғын үй плюс жұмыс» жаңа форматтағы ауылшаруашылық қалашығын салу бойынша кезекті пилоттық жобаны жүзеге асыруда. Қалибеков Ибадулла екеуміз осындай «Асар» жобасын бүгінде Өзбекстаннан келген 27 мың қандас тұратын Шымкент қаласында жүзеге асырып, 7,5 мың білікті жұмыс орны ашылды. «Асар» махалла қағидасы бойынша жұмыс істейді.
Шымкент қаласындағы «Асар» елдімекені
Көкөністі жылыжайларда өсіру
Полиэтилен үлбірлі қабықтарын өндіру
Ауыл билері сайланған алты бөлімге бөлінген. Алты би өз аймақтарының амандығына жауапты. Тәртіпті сақтау, тұрғындардың мәселелерін шешу, оның ішінде даулы мәселелерді шешу. Кооператив олардың қызметіне ақы төлейді.
Шымкент қаласындағы «Асар» елдімекенін көркейту жұмыстары
Ауылды абаттандырудың барлығы өз қаражатымызға жасалды. Шымкенттегі Асар ауылындағы Қандастар әл-ауқатының жақсаруының арқасында бала туу көрсеткіші артты. 1 қыркүйекте мектепке 2000 бірінші сынып оқушылары келді, 4 мектептің әрқайсысында 17 сынып бар.
Өзбекстанда жергілікті өзін-өзі басқару институты махалла болып табылады. Жақында Өзбекстан Президенті Ш.Мирзиёев: «Заман тез өзгеруде. Махалланы шынымен де жер-жерде халықтың мәселесін шешетін мекемеге айналдыруымыз керек… Қазіргі қиындықтардың шешімін тапқымыз келсе, біздің жалғыз жолымыз махалла, махалла, және тағы да махалла. Біз махалла жүйесінің имиджін қаншалықты жоғары көтерсек, соғұрлым халық сенеді, халық бізге риза болады». Біз де көршілеріміздің осы тәжірибесін зерттеп, оңтайлы жерлерін қабылдауымыз керек-ау.
Ташкентте Елші болып қызмет атқарған кезімде, бір танысым үйінің құрылысын көруге шақырды. Жер телімінің аумағына жеміс ағаштары ретімен отырғызылып, ал қатарларының арасына картоп егілген екен. Болашақ үйдің тек іргетасы ғана қойылған. Оның әр бұрышына қадалар қағылып, үлбірлі қабықпен қапталған. Табиғи газбен жылытылған уақытша жылыжайдың ішінде пісіп тұрған қияр мен қызанақтың иісі мұрын жарады. Олардың дәмі қандай керемет. Ол осы жер телімін екі жыл бұрын алғанын, екі жыл бойы көкөніс өсіріп сатып отырғанын айтты. Түскен қаражатты ары қарай үй құрылысына жұмсамақ екен. Несие алудан бас тартқан. Көршілеріміздің осындай кәсіби тапқырлығын бізге де қолдану керек сияқты.
ДҚҚ-ның Ақмола облысының Аршалы ауданындағы «Асар» пилоттық жобасы
Біз ұсынып отырған «Асар» әдістемесі иммигранттарға жақын туыстарының арасында үйреншікті, жинақы өмір сүруге, ауылшаруашылық өнімдерін өнеркәсіптік өндірумен және жеке қосалқы шаруашылықпен айналысуға мүмкіндік береді. Жобаға ЭКСПО-17 алаңдарында жұмыс істеп, еліміздің солтүстік өңірлерінде қалып, тұруды ұйғарған оңтүстік өңірлерінен келген қандастар жобаға қатысты.
Ақмола облысының Аршалы ауданындағы «Асар» жобасына қатысушылар
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді жеке тұрғын үй құрылысы санатына (жеке тұрғын үй құрылысы) ауыстыру үшін 196 гектар жерді жеке меншіктен сатып алып, бюджетке 1,1 миллиард теңге төледік. Құрылысқа қажетті құжаттарды Астана қаласы мен Ақмола облысының әкімдіктерімен келісіп, 118 мың парақты құрады. Кейбір құжаттар басшылықтың өзгеруіне байланысты бірнеше рет қайта бекітілді. Осы алты жылда Астанада төрт әкім болды: Ә.Исекешев, Б.Сұлтанов, Ә.Көлгінов, Ж.Қасымбек.
Ақмола облысы үш М.Мурзалин, Е.Маржықбаев, М.Ахметжанов. Қадағалайтын министрлікте алты басшы болды: Ж.Қасымбек, Р.Скляр, Б.Атамқұлов, Қ.Өскенбаев, М.Қарабаев, Қ.Шарлапаев. Орынбасар әкімдер мен министр орынбасарлары сансыз көп. Ал бұл алты жылдың ішінде ғана болған ауысулар.
Ауылдың инфрақұрылымының жобалық-сметалық құжаттарын өз қаражатымызбен жасадық. Ауыл шаруашылығы қалашығының инфрақұрылымын салуға Үкімет 5,5 млрд теңге бөлді. Өкінішке орай, 2022 жылы құрылыс материалдарының бағасы шарықтап, облыстық бюджет заң бойынша өтемақы төлеуге міндеттелді. Болмады. Бұл оның адамдары емес екенін көрсетеді. Құрылыс қарқыны баяулады.
Коттедждер бірыңғай типтік жоба бойынша салынып жатыр
Ал жоба бойынша шаруашылық есеппен 8 мың адам тұратын 1282 котедж құрылысын жүргізу керек. Айтпақшы, үйлер бір жоба бойынша иелерінің өз күшімен, сапалы әрі арзан тұрғызылады.
Үйлерді «Асар» әдісімен салып жатыр
3,5 мың жұмыс орны, 300 гектар жылыжай, ауыл шаруашылығы өнімдерін сататын көтерме базар, мал бордақылау орталықтары, вахталық әдіспен жылқы өсіру, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және сақтау бойынша өндіріс орындары ашылады деп күтілуде. Астана қаласы қосымша сапалы, табиғи және отандық өндірістің қолжетімді ауыл шаруашылығы өнімдерін алатын болады. Қандастардың әйелдері, келіндері мен қыздары таңғы сағат 7-де барлық қала тұрғындарына ыстық шелпек пен табиғи ашытылған сүт өнімдерін жеткізеді.
ДҚҚ қытайлық China Huayu Anrong Automotive Technology Service Co компаниясымен (оның негізгі қызметі автокөлік өнеркәсібінің барлық тізбегін біріктіру, автокөлік қызметтері мен саудасы, бөлшектер мен бөлшектерді өндіру, трансшекаралық электрондық коммерция) бірлесіп құратын болады. Асар ауылына іргелес аумақта Еуразиялық нарықтағы тауарлардың электронды саудасы бойынша «Трансшекаралық қызмет көрсету орталығы» құрылады. Мұнда барлық заманауи талаптарға жауап беретін арнайы қызмет көрсету хабы жұмыс істейтін болады.
Қытай тарапы Орталықтың құрылысына қажетті инвестиция көлемін қамтамасыз етеді және Орталық алаңында жұмыс істеу үшін жеткізуші компанияларды тартады.
Бірінші кезеңде ауданы 10 000 шаршы метрді құрайтын заманауи қоймалар салынады, содан кейін екі жыл ішінде қойма мен өндіріс алаңын 100 000 шаршы метрге дейін ұлғайтады, ал алдағы екі жылда сатылған тауардың 30 пайызын өндіруді қамтиды. Бұл қандастар үшін бірнеше мың білікті жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Бұл жоба Ресей мен Орталық Азия нарығындағы электронды тауарлар саудасының негізгі хабына айналады.
Мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясында инвесторлар есебінен 2 мектеп, 2 балабақша салу жоспарлануда. Ия үміт оты өшпейді ғой. Біз Астана қаласының жаңадан тағайындалған әкімдері Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек пен Марат Мұратұлы Ахметжановқа сенім артамыз. Бұлар сөздері істерімен сәйкес келетін көшбасшы азаматтар. Тапқыр әрі өз ісінің мамандары. Олар мұны анықтап, осы жобаны жүзеге асыруға көмектеседі деп сенемін.
Алдағы уақытта Петропавл, Қостанай, Павлодар, Екібастұз және Рудный қалаларында «Асар» әдісі бойынша жобаларды жүзеге асыруды жоспарлап отырмыз, ол үшін 35 жасқа дейінгі 2004 жас отбасының (10 мыңнан астам адам) тізімін жасадық. Олар елдің жұмыс күші тапшы аймақтарына көшуге дайын. Біз Жаңаөзен тұрғындарының бір бөлігін жұмыс күші тапшы өңірлерге көшіріп, «асар» әдісімен тұрғын үй салуға көмектесуге дайынбыз. Тарихи отанына Ресейден атақонысқа келгісі келетін қазақ жастары бар. Қостанай қаласын қоса алғанда өндірістік кәсіпорындарда 2200 бос жұмыс орны бар Моңғолиядан Шығыс Қазақстан облысына қой өсіруге дағдыланған қандастарды малымен бірге көшіру мәселесі қарастырылуда (Қазақтың қызыл қой тұқымы).
Қазіргі таңда ел Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың тапсырмасын орындау мақсатында тағы 50 мың адам шекаралас өңірлерге қоныстандыру көзделіп отыр. Олардың ішінде сұранысқа ие мамандықтары бар: құрылысшы, дәрігер, медбике, мұғалім, инженер, механизаторлар жұмысқа жылдам орналаса алады.
Бұл іс-шараларды Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің құрылысқа 4 миллион теңгеге дейін мемлекеттік қаржылық көмек алуға мүмкіндік беретін ұтқырлық куәліктерін беру бастамасы аясында жүзеге асыру жоспарлануда. Біз Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы сенаторлар Ерік Сұлтанов пен Әлімжан Құртаевпен бірге еліміздің солтүстік өңірлеріне іссапармен барғанымызда бұл бастаманы көтерген едік. Сондай-ақ Жер кодексіне оңтүстіктен солтүстікке қоныс аударушыларға жеке тұрғын үй салу үшін тегін 10 сотых жер бөлінетіндей өзгертулер енгізуді ұсындық.
Маңғыстау облысында климаттық жағдайды ескере отырып, Жаңаөзен қаласының периметрі бойынша немесе инфрақұрылымы қолжетімді жерлерде бір гектар жер бөле отырып, «Асар» әдісі бойынша бірнеше ауыл шаруашылығы қалашықтарын салу мәселесін қарастыруды ұсынамыз. Тамшылатып суару технологиясын қолдана отырып, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру үшін жеке қосалқы шаруашылық үшін әр отбасына жер беріледі.
Тәжірибе көрсеткендей, көпқабатты үйлерде орналасқан адамдар бірден тәуелді тұтынушыларға айналады. Халықты ірі қалаларға қарқынды көшіру жағдайында «Тұрғын үй плюс жұмыс» әдісі бойынша «асар» әдісімен қала маңында ауылшаруашылық қалашықтарын құру өте қажет, бұл олардың негізінде өндірісті, өңдеуді ұйымдастыруға мүмкіндік береді және қала тұрғындарын қамтамасыз ету үшін ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау қоймалары жасалады. Егер жұмыс күші тапшы өңірлердің әкімдері біздің бастамамызды қолдаса, біз бағдарламамызға сәйкес жұмыс күші көп 100 мың жас отбасын қоныстандыруға және жұмысқа орналастыруға дайынбыз. Алдағы уақыттарда біз оңтүстіктен солтүстікке миллион жас отбасыларды «асар» әдісімен көшіру, оларды жұмыс күші тапшы өңірлердің ауылдық жерлерінде сапалы баспанамен қамтамасыз етуіміз керек. Қауымдастық «тұрғын үй плюс жұмыс» бағдарламасы бойынша тарихи отанына оралғысы келетін барлық қандастарды еліміздің жұмыс күші тапшы аймақтарына жинақы түрде қоныстандыруға және «асар» әдісімен сапалы әрі арзан тұрғын үймен, азық-түлікпен қамтамасыз етуге дайын. Тәжірибе көрсеткендей Асар әдісімен 1-2 жылда арзан баспана тұрғыза аламыз. Іс әкімдерге келіп тіреліп тұр. Ал олардың бұл жобаға араласуға құлқы жоқ. Яғни қызықтырмайды. Еліміз үшін маңызды жауапты жұмыстарды атқарғысы келмей ме?! Ал ол адамдар үшін ауадай қажет.
Шетелден дарынды қандас балаларын анықтап, оларды Назарбаев зияткерлік мектептеріне (НЗМ) оқуға шақыру, еліміздің жоғары оқу орындары мен колледждерінде кандастарды оқыту квотасын ұлғайту қажет. Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы жыл сайын 288 қандас балаларды «Балдәурен» лагеріне шақырады. Бізде НЗМ-базасы бойынша жазғы каникул кездерінде қосымша 4 мыңға дейін баланы шақыруға мүмкіндігіміз бар. Балалар өздерінің тарихи Отанымен танысады, өмір бойы дос болып қалатын құрбыларымен араласады. Олардың кейбіреулері тарихи отанына оралуға ниет білдіруде.
Бүгінде «Ата жолы» картасын пайдалана отырып, сіз шетелден үміткерлерді 10 жылға шақыра аласыз, қаласаңыз, азаматтықты сақтай отырып, одан әрі ұзарта аласыз. Біз ДҚҚ бұл бастаманы осыдан 6 жыл бұрын «Полюс картасы» тәжірибесіне сүйене отырып көтердік. Мен бұл мәселе бойынша парламент депутаттарының алдында екі рет сөз сөйледім. Бұл бағдарлама аясында қандастарды Қытай азаматтығын сақтай отырып, Қытайдан үміткерлерді осы елге инвестициялау үшін соя және басқа да ауылшаруашылық өнімдерін өсіріп, оларға сатуға шақыруға болады. Қытайлық қандастардың балалары қазақ мектептерінде оқиды, содан кейін үйленіп, тарихи отанында қалуы ықтимал. Ешқандай шара қолданбасақ, жақын арада Қытайдағы қазақ жастары ұлттық болмысынан айырылады. Таңдау біздікі.
Қандастарымыз шоғырланған барлық елдерде ДҚҚ филиалдарын құруымыз керек. Мұндай филиалдар қазірдің өзінде бар. Ыстамбұлда мұндай филиалды Ғанимет Қайсаұлы ұйымдастырған, ғимараттың бірінші және екінші қабаттарында қазақтың ұлттық тағамдары әзірленетін мейрамхана бар. Мұнда қандастарымыз «Қырықынан шығару», «Тұсау кесу» шараларын өткізеді. Төртінші қабатта Қандас балалары ана тілін оқып, домбыра мен басқа да ұлттық аспаптарда ойнауды үйренеді. Дәл осындай филиалды Өзбекстанның Шыршық қаласында Серікбай Үсен де ұйымдастырған.
Осындай бөлімшелерді Ресей Федерациясы, Моңғолия, Қытай Халық Республикасы аймақтарында ашуды жоспарлап отырмыз.
«Қазақтың ұлтының әкесі тарих, анасы тіл, қаруы салт-дәстүр» Сол салт-дәстүрлерімізді көздің қарашығындай сақтай білейік.
Бүгінде біз сырттан бақылаушы бола алмаймыз. Теңізден жайлы ауа-райын күткендей болмайық. Президент жалғыз өзі ештеңе тындыра алмайды. Бүгінгі таңда Джон Кеннедидің 1961 жылы инаугурациада сөйлеген сөзінде айтқан: «Елің сен үшін не істей алады деп сұрама, сенің елің үшін не істей аласың деп сұра» деген тарихи сөзі біз үшін өзекті. Тарих бізге тағы бір мүмкіндік берді. Және біз оны пайдалануымыз керек. Ел Президентінің айналасына топтасуымыз керек. Әр адам Отанының гүлденуіне үлес қосуға міндетті.
Зауытбек Тұрысбеков,
Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы төрағасының
бірінші орынбасары
