Қоғамның құқықтық мәдениеті – заң үстемдігі мен адам құқықтарын құрметтеуге негізделген тұрақты құқықтық мемлекетті қалыптастырудың ажырамас бөлігі.
Бұл азаматтардың құқыққа саналы қатынасын және қоғам өміріне белсенді қатысуын қамтамасыз ететін құқықтық білімдер, сенімдер, дағдылар мен әдеттер жиынтығын қамтиды.
Халықаралық тәжірибе құқықтық мәдениетті табысты қалыптастыру кешенді тәсілді талап ететінін көрсетеді, оған құқықтық білім беру, құқықтық қолдану процестерін цифрландыру, жұртшылықты белсенді тарту және ауқымды ақпараттық науқандар жүргізу кіреді. Осы саладағы әртүрлі елдердің тәжірибесін және құқықтық мәдениетті дамыту тәсілдерін қарастырайық.
Америка Құрама Штаттарында құқықтық мәдениетті қалыптастыру ерте жастан басталады. Мектеп бағдарламасында азаматтық құқық, конституция, мемлекет тарихы және демократияға арналған пәндер міндетті болып табылады. Бұл оқушыларға өз құқықтары мен міндеттерін ерте жастан түсінуге, сондай-ақ демократиялық құндылықтардың маңыздылығын ұғынуға мүмкіндік береді.
Ұлттық деңгейде азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыруға бағытталған көптеген ақпараттық науқандар жүргізіледі.
Мысалы, тұтынушы құқықтары, сөз бостандығы, жеке деректерді қорғау және кемсітушілікке қарсы күрес мәселелері бойынша бағдарламалар іске асырылады. Бұл бастамалар мемлекеттік органдардың, үкіметтік емес ұйымдардың және білім беру мекемелерінің белсенді қолдауымен жүзеге асырылады.
Сонымен қатар, АҚШ-та қоғамдық пікірталастар, дөңгелек үстелдер және азаматтық бастамалар кең таралған, бұл азаматтарға өз пікірін білдіруге және құқықтық тәртіпті қалыптастыруға белсенді қатысуға мүмкіндік береді.
Мұндай тәсіл құқықтық институттарға деген сенімді нығайтады және халықтың шешім қабылдау процестеріне қатысуын ынталандырады.
Германия құқықтық мәдениетті қалыптастыруда жүйелі және кешенді тәсілді көрсетеді.
Ерекше назар білім беру мекемелері арқылы құқықтық ағартуға аударылады.
Мектептер мен университеттерде заң үстемдігі, адам құқықтары және азаматтың қоғам алдындағы жауапкершілігі мәселелері талқыланатын сабақтар, семинарлар және тренингтер өткізіледі.
Неміс жүйесінің негізгі ерекшеліктерінің бірі – бұқаралық ақпарат құралдарын құқықтық білімді танымал ету үшін пайдалану.
Теледидар, радио және интернет-платформалар теңдік, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және заңнаманы сақтау қажеттілігі тақырыптарын белсенді түрде жариялайды.
Бұл тек халықты ақпараттандырумен шектелмей, құқықтық нормаларға оң көзқарасты қалыптастырады. Неміс тәжірибесі сондай-ақ қоғамдық пікірге жүйелі сауалнамалар жүргізуді қамтиды, олардың нәтижелері құқықтық механизмдерді жетілдіру үшін қолданылады. Осылайша, мемлекет пен азаматтар арасындағы кері байланыс қамтамасыз етіліп, өзара сенімді нығайтуға ықпал етеді.
Жапония дәстүрлі құндылықтар мен заманауи білім беру технологияларының синтезіне негізделген ерекше тәсілді ұсынады. Мұнда құқықтық мәдениет тек заңнаманы зерттеу арқылы ғана емес, сонымен қатар қоғамдық нормалар мен мәдени дәстүрлерді құрметтеуді тәрбиелеу арқылы қалыптасады.
Мысалы, мектеп бағдарламасында ұжымдық жауапкершілік пен әлеуметтік үйлесімділік мәселелеріне ерекше көңіл бөлінеді.
Корпоративтік мәдениеттің маңызы зор. Компаниялар өз қызметкерлеріне еңбек құқығы, зияткерлік меншікті қорғау және іскерлік этика тақырыптарын қамтитын оқыту бағдарламаларын белсенді түрде өткізеді. Мұндай тәсіл кәсіби ортада құқықтық сауаттылық деңгейін арттырып, заңға бағынудың маңыздылығын ортақ түсінуді қалыптастырады. Сонымен қатар, жапон қоғамы құқықтық ағарту үшін технологияларды белсенді пайдаланады. Интерактивті платформалар мен мобильді қосымшалар әзірленуде, бұл құқықтық ақпаратты баршаға қолжетімді етеді.
Қазақстан үшін құқықтық мәдениетті қалыптастырудың халықаралық тәжірибесін зерттеу аса маңызды. Ел құқықтық институттарын нығайтуға және демократиялық дамудың тұрақты негізін құруға ұмтылады. Басқа елдердің үздік тәжірибелерін қолдану келесі шараларды қамтуы мүмкін:
-
Құқықтық білім беру жүйесін дамыту: барлық мектептер мен жоғары оқу орындарында қаржылық сауаттылық негіздері пәнін міндетті түрде енгізу.
-
Медиа-ағарту: құқықтық сауаттылықты арттыруға бағытталған телехабарлар, подкасттар және онлайн-курстар әзірлеу.
-
Қоғамдық диалогты нығайту: құқықтық реттеу және өзекті мәселелер тақырыбында форумдар, дөңгелек үстелдер және азаматтармен кеңестер өткізу.
-
Технологияларды пайдалану: азаматтарды өз құқықтары мен міндеттері туралы ақпараттандыруға арналған цифрлық платформалар әзірлеу.
Бұл бастамаларды жүзеге асыру Қазақстанға азаматтардың құқықтық санасын арттыруға, құқықтық институттарға деген сенімді нығайтуға және құқықтық мемлекетті дамытуға ықпал етеді. Халықаралық тәжірибе құқықтық мәдениеттің тұрақты дамуы тек мемлекет, қоғам және әрбір азаматтың белсенді қатысуымен мүмкін екенін көрсетеді.
Халықаралық тәжірибе құқықтық мәдениетті қалыптастыруда жоғары құқықтық сананы дамыту ұзақ мерзімді және жүйелі күш-жігерді талап ететінін көрсетеді.
Әрбір ел мәдени және тарихи ерекшеліктеріне негізделген өзіне тән бірегей тәсілін әзірлейді, алайда бірнеше негізгі элементтердің үйлесімі әмбебап болып қала береді: білім беру, азаматтық қоғамның қатысуы, цифрландыру және ақпараттық науқандар.
Қазақстан үшін осы тәжірибелерді қолдану құқықтық мемлекетті нығайту және азаматтардың өз құқықтары мен міндеттері туралы хабардарлығын арттыру жолында маңызды қадам бола алады.
Әсіресе, технологияларды пайдалану, білім беру бағдарламаларын өткізу және мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы өзара іс-қимылды күшейту өзекті болып табылады.
Құқықтық мәдениетті дамыту – бұл болашаққа салынған инвестиция, ол қоғамдағы тұрақтылықты, сенімді және прогресті қамтамасыз етеді. Ұлттық контекстті ескере отырып, табысты халықаралық тәжірибелерді қолдану халықтың құқықтық сауаттылығын арттырып қана қоймай, заңға құрмет көрсетуге негізделген қоғамдық құндылықтарды нығайтуға мүмкіндік береді.
Исмаилов Камилхан Бахтиярұлы, Шымкент қаласы бойынша Экономикалық
тергеп-тексеру департаментінің аса маңызды істер
жөніндегі жедел уәкілі, экономикалық тергеу қызметінің подполковнигі
