Бүл күнде арамызда Дінге бет бұрып, Иман іздегендердің қатары көбейді. Қуанарлық жәйт. Бірақ, олардың арасында ұлттық болмысымызды, салт-дәстүрімізді жоққа шығара бастағандар пайда болды. Тіпті, Исламның негізгі ұстыны – Құран қағидасымен өмір сүремін деп сол қасиетті Кітап сөздеріне қарсы келіп, ата-анасын құрметтеуден қалғандары да бар. Осы мәселе төңірегінде Шымкент қаласы Абдул Хамид Қаттани мешітінің наиб имамы Амантай Әбілдәұлымен (суретте) сұхбаттастық. Ел біле жүрсін әрі дінге бет бұрған жастарға бағыт болсын деп сол сұхбатты жариялап отырмыз.
– Амантай Әбілдәұлы, қазір арамызда өзін мұсылман санағанымен түрлі ұстанымдағы жас-тар көбейді. Олардың қазақстандық жамағаттың ұстанған дәстүрлі – Имам Абу ханифа – мазғабынан қандай ерекшелігі бар. Және олардың қоғамға келтірер кесірі қандай?
– Сөзімнің басында мынадай бір хадисті айта кетейін:
Пайғамбарымыз Мұхаммед, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын: «Менің үмбетім 73 топқа бөлінеді. Олардың ішінен 72-сі тозаққа барады, тек бір топ қана құтылады», деді. Сонда, сахабалары: «Я, Расулуллах. Сонда Сіздің үмбетіңіздің аз ғана бөлігі жәннатқа кіре ма?», деп, әрі таңырқап әрі қатты күмілжіді. Сонда Пайғамбарымыз (с.ғ.с): «Ол 72 топтың саны көп болғанымен оны ұстанушылардың қатары Жәннатқа кіретіндердің санына да жете алмайды», деді. Сонда сахабалары: «Я, Расулуллах. Ол, Жәннатқа кіретін бір бөлігі кімдер болады», деп сұрағанда Пайғамбарымыз: «Олар-менің және менің сахабаларымның жолымен жүргендер», деді. (Тирмизи, Ибн Мажә)
Уахабизм иделологиясы «Такфир», «Аюб», «Багауитдин», «Хизб ут Тахрир», «Таблиғ» тағысын тағылар – бұлардың барлығы Пайғамдарымыз (с.ғ.с.) айтқан 72 топтың ішінде. Өздерін: «Біз Құран жолымен, әділ жолмен жүреміз» деп атайтындар. Осы тұста, Пайғамбардың (с.ғ.с.) айтқан хадисін келтіре кетейін: «Ақырзаманда бір топ пайда болады, намазды көп оқығаннан олардың маңдайында таңба болады. Олардың Құран оқығанда сахабалар сендер олай оқи алмайсыңдар. Олар дінге қатты берілгенімен Дін олардың көмекейінде тұрып қалады да әрі қарай кетпейді», деген. Яғни, садақ оғындай исламға тез кіріп, атылып шыққандай тез шығып кететінін айтады. Бұл-хауариждер тобы. Олар Пайғамбарымыздың заманынан шыға бастады. Олардан көп кітап жазып, «шейх» атанған ибн Таймия шықты. Бүгінгінің кей жастары Ибн Таймия кітаптарына қатып қалған. Бірақ, муттафакун ғалейх ғалымдардың 95 пайызы Ибн Таимияның кітаптарын жоққа шығарған. Себебі, ол филисофияға қатты беріліп кеткен. Қазіргі уахаб идеологиясындағылар «сен мазхабпен (яғни Абу ханифа мазхабымен) намаз оқисың ба әлде ахли суннамен намаз оқисың ба деп сұрайды». Осы жерде, жастардың миын улау үшін «сен ахли сунна бойынша намаз оқымайсың ба. Неге абу Ханифа мазхабымен намаз оқисың ?» деген сұрақ қояды. «Пайғамбарымыздың сүндеті бойынша намаз оқы» дейді. Осының өзі ақылсыз сұрақ. Мысалы, маған біреу келіп «сен Амантайсың ба әлде Әбілданың баласысың ба десе» ақылға қона ма ? «Амантай Әбілдаұлы-мен», деп айтамын. Бұлардың «Ахли сунна аль жамаа» деп бөлдініп айтып отырғаны -негзінен «Ахли сунна аль жамаа» дегенді қазақшаға тіке аударғанда «сүндетті бір ауыздан бекіткен жамағат» деген сөз. Ал, олар: Имам Ағзам Ханифа, имам Шафиғи имам Ханбал, имам Малик. Ахли сунна ал жамаа ғалымдары төрт түрлі фатуаға: 1) Құранға сүйенген; 2) Сүннетке сүйенген 3) Сахабалардың өмір тарихына сүйенген; 4) Ғалымдардың факихы-олардың шығарған фатуаларына сүйенген адамдар. Яғни, муттафакун ғалейх ғалымдардың барлығы бір ауыздан бекітіп, Пайғабарымыз айтқан хадистегі бір топқа осы 4 мазғабты жатқызады.
– Дінге бет бұрған жастардың біразында ұлттық болмыс пен салт-дәстүрді жоққа шығаратын көзқарас қалыптасып келеді. Осыған не айтар едіңіз?
– Шындығында, дәстүрсіз халық болмайды. Біздің қазақ даласындағы дәстүрдің 90 пайызы діннен алынған. 15-ші ғасырда қазақ даласын аралаған арабтан шыққан танымал саяхатшы Ибн Батутта өз еңбектерінде былай деп жазады: «Сейхун және Жейхун деген өздендерден өттім. (Амудария мен Сырдария — авт) Бұл далаға Ислам діні әлі толықтай тарала қоймаса да, бұл далаға исламның мәдениеті келіп қойған екен». Келіндері кимешек киіп, абыройын қымтыған. Жігіттері өз қыздарын қызғанған, елін дұшпанға таптатпаған, жетімі мен жесірін жылатпаған бұл халықтың ұлы тұлға екенін жазады. «Бұл халықты ешқандай жау ала алмайды» деп жазады. Ол қай халық ол – біз қазақ халқы. Сол кездегі біздің бабалар ұстанған дәстүрді меңзеді. Таухидтті-Алланы жалғыз деп тануды бабаларымыздан дәріптеп келген далада дінге қайшы қандай дәстүр болуы мүмкін?
Сондықтан, дәстүрді «бидғат» деп айтуға еш негіз жоқ. Мысалы, қарапайым дәстүрді алайық: «босағада тұрма» дейді біздің ата-әжелеріміз. «Неге?» десең, «жаман болады» дейді. Ар жағын білмегесін айтпайды. Бірақ «жаман болады» деп қояды. Бұл хадис. Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.) қалған хадис. Исламда мұсылманның иман шарты 60-70 буыннан тұрады. Алғашқысы Алланы тану болса, соңғы буыны жолдағы кедергіні келесі адамға кедергі бомасын деп алып тастау. Ол да иманнан. Ал енді, босаға – адамның көп кіріп-шығатын жері ғой. Ал, босағада керліп тұратын болсаң адамдардың кіріп шығуына кедергі боласың. Бұл – біріншіден әдеп, екіншіден иман. Мысалы, балаларымызды «айналайын» деп еркелетеміз. Бұл да хадис.Пайғамбарымыз с.ғ.с. «дозақта екі көз күймеді: біріншісі – Алла үшін жылаған адамның екі көзі дозақта күймейді. Екіншісі – елін, жерін дұшпаннан қорау үшін ұйқысыз өткізген көздер күймейді» деген. Яғни, шекарадағы сақшыларды немесе елдегі тыныштықты күзететін сақшыларды айтуға болады. Арабтар өз балаларын «ъайн аль айни» деп еркелетеді. Тікелей қазақшаға аударғанда көзімнің қарашығы. Араб тілдегі «ғойн» әрібі қазақта жоқ болғаннан кейін қазақ оны «айналайын» дейді. Өткенде бір кісінің үйіне бардық. Үй сатып алған, соған «құтты болсын» айтуға. Баласы намаз оқиды. Үлкен әжеміз келіп, «жұғысты болсын» деп шашу шашты. «Бисмилла» деп, шашудан сарқыт деп біз де теріп алып жатырмыз ғой. «Осындай қуаныш бізде де болсын» деп. Үйіндегі баласы айтады: «сіз имамсыз ба», деп. «Ия» десем, «астафируллаһ, шашу шашу бидғат. Пайғамбарымыз ондай нәрсе істемеген ғой. Сен неге олай істейсің» дейді. Қазақ шашуды қайғыда емес тек қуанышта шашады. Сол қуаныш жалғасты, жұғысты болсын деп шашады. Оны теріп алған адамдар осындай қуаныш бізге де, отбасымызға да жұғысты болсын деп алады. Ол жерде арақ шашып жатқан жоқ, шарап шашып жатқан жоқ, доңыздың етін шашып жатқан жоқ. Халал болған кәмпит,пішінан шашып жатыр. Оны – теберік дейді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Анас ибн Малик деген сахабасының үйінде ұйықтап жатады. Ұйықтап жатқанда оның нұрлы жүзінен тер ағып, қатты терлегеннен, тері тамып бастайды. Анас ибн Маликтің анасы – Румейса үлкен кісі болады. Пайғамбарымыздың тері жерге тамып жатқанда өзінің иіс су құятын ыдысын алып, Румейса анамыз пайғамбарымыздың тамып жатқан терінен әтірімен араластырып құйып алып отырады. Пайғамбарымыз оянып: «ия, Румейса, мусылманның анасы, не істеп жатырсың?», деген уақытта «Сіз терлегенде теріңізден қош иіс шықты» — дейді- «Өте жағымды. Соны иіс суыма араластырып «тәбарак» деп алып отырмын», дейді. «Табаракты» қазақшаға тікелей аударсақ «сарқыт» қой. Егер табарак алу, сарқыт алу дұрыс емес болса, Пайғамбарымыз Румейса анамызға «сен дұрыс жасап жатқан жоқсың», деп айтар еді ғой. Пайғамбарымыз күлімсіреді де қойды. Екінші бір риуятта Пайғамбарымыз с.ғ.с уағыз айтып отырғанда бір тал сақалы жерге түсіп қалады. Сонда қасында отырған Халид ибн Уалид Пайғамбарымыздың түсіп қалған бір тал сақалын алады да сәлдесінің арасына «табарак» деп орап қояды. Сол Халид ибн Уалид бірде-бір соғыстан жеңіліп көрмеген. Сонда, пайғамбарымыздың бір қылшық сақалын алған Халид ибн Уалид «сақал мені қорғады, өмірімді сақтап қалды, мені жеңіске жеткізді» деп ширк сөзін айтқан жоқ. Пайғамбарымыздың денесіндегі бір талшық сақалды құрметтегені үшін Аллаһ Субһана уа Тағала оған – Халид ибн Уалидқа үлкен жеңістер берді. Ал, ол сақалдың талшығын «сарқыт» деп алды. Егер сарқыт дұрыс емес болатын болса пайғамбарымыз «ей, Халид ибн Уалид, ол сақалды сен сарқыт қылып алма», деп айтар еді ғой. Егер шашу шашар дұрыс емес болса исламда бұл нәрселер дұрыс болмас еді ғой.
Мысалы, қаза болған кісіні жерлегенде қазақ бір уыс топырақ алып, қабірге салады. Кейбір ахилар «астафируллаһ, ол дұрыс емес. Керек емес ондай нәрсе», деп айтып жатады. Ал, шындығында біздің қазақ халқы ол бір уыс топырақты алып, қабірге тастауды қайдан алды? Пайғамбарымыз с.ғ.с. заманында бір сахаба дүниеден өтеді. Оның қабірін қазып, жерлейді. Сонда қабірден шыққан топырақтан бір уысын Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) алады да жеті рет «Қадыр» сүресін оқып, топыраққа дем салып, қабірдің ішіне шашып жібереді. Сонда сахабалары: «Ия, расулуллах, мұнайды бұрын көрмеп едік. Оның не пайдасы бар?», деді. Сонда Пайғамбарымыз: «Қабірдің ішіндегі топырақты алып жеті рет «Қадыр» сүресін оқып, қабірге шашқанда ол адамға қабір сұрағы жеңіл болады» деді. Ал енді, сол Пайғамбардың жасағанын біздің бабаларымыз да жасады. Бертінде шығу төркіні ұмыт болғанымен, дәстүр боп қалған. Тарихты шолақ білген кей ахилар, уахабизмді ұстанғандар кісіні жерлегенде бір уыс топырақ салу дұрыс емес дейді. Егер дұрыс болмаса пайғамбарымыз неге қабірдің бір уыс топырағын алып жеті рет «Қадыр» сүресін оқып, қабірге шашады. Мысалы, үлкен кісіні құрметтеп төрге шығару мәселесін алайық. Кейбір жастар мешітке кіргенде бірінші кірген адам төрде отырады дейді. Ал, Пайғамбарымыз «араларыңда қария болған жерде ғана береке болады», деді ғой. Яғни, үлкенді сыйлау пайғамбарымыздың хадисінен шықты. Сол сияқты, Қазақ даласындағы кез келген дәстүр болсын, кейбір ырымдар болсын – соның барлығын халқымыз шариғаттан алған. Сондықтан кез келген нәрсені «анау-дұрыс емес, мынау дұрыс емес» деп айтудың өзі дұрыс емес. Себебі біздің қазақ халқы ежелден діні мен дәстүрі біте қайнасып тірлішік еткен халықпыз. Онсыз да шариғатқа қайшы болған кей дәстүрлерді халқымыз өз тұрмысынан шығарып тастаған. Тіпті, шариғаттан алыбнаса да сол шариғатқа қайшы болмаса, оны жоққа шығаруға болмайды. Пайғамбарымыздың айтқан хадисі бар: «Егер кімде кім фатуа айтуға жақын болса, өзінің дозаққа жақын болғанын біле берсін» дейді. Сондықтан құрметті бауырлар, бір нәрсені «болады» не «болмайды» деп айтар кезде, бірінші тарихтан, екінші ілімнен ізденіп барып, сосын айту керек. Алладан қорықпай, сүйексіз тілмен сөйлей берген дозаққа түсуіне себепші болады. Өйткені му’мин адамның тілі жүрегінің артында болады. Ол сөйлердің алдында бірінші жүрегін тыңдайды. Ол нәрсеге білімі жетіп, хайыр болса ғана сөйлейді. Ал, мунаффиқ, тәкаппар болған адамның тілі жүрегінің алдында тұрады. Аузына не келсе соны сөйлейді. Сондықтан Алла тағала бізге Алладан қорқатын мұсылман болуды нәсіп етсін.
– Сұхбатыңызға рахмет!
Сұхбаттасқан – Бекжігіт Мәуленов
