Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы алкоголизмді-созылмалы, үдемелі және өлім ауруы екенін мойындады, сондықтан емдеу алкогольдің кез келген дозасынан толық бас тарту болып табылады. Сонымен қатар, ғалымдар алкогольдің аздаған бөлігін адам денсаулығына қауіпті деп санайды. Оны тұрақты пайдалану 20% кез келген жастағы ерте өлім мүмкіндігін арттырады.
«Алкоголь адам ағзасын уландырады. Ол зат алмасуын бұзады, ағзаның инфекцияларға қарсы тұруын төмендетеді, іс жүзінде барлық мүшелерді, әсіресе бауыр, ми, жүрек, бүйрек, ішкі секреция бездерін соның ішінде жыныстық мүшені зақымдайды. Адамның уақытынан бұрын қартаюына да бірден-бір себепші.» -, дейді Алматы қаласының «Аманат Рехаб» тәуелділікті емдеу орталығының тәуелділерділермен жұмыс жөніндегі бағдарламасының басшысы, тәуелділік саласындағы сарапшы маман Бекет Тәжікенов.
Мамандардың айтуынша, алкоголизммен ауыратын науқас оны қолдануды өз бетінше тоқтата алмайды, яғни мөлшерін де ерікті түрде реттей алмайды деген сөз. Алкоголизммен ауыратын адам ағзасында алкогольден бас тартқан кезде ағза оның қабылдауын жалғастыруды талап ете отырып, «бүлінеді» екен.
«Бір күні өз өмірін бақылауды жоғалтқан адам оны ешқашан қайтара алмайды. Біздің орталықтағы резиденттерінің 99,9% – сондай санатта. Бұл адамдар оңалтуға түспейді сондықтан оларға біз арнайы емдік бағдарлама қолданамыз. Тұрмыстық маскүнемдікке қарағанда маскүнемдік-бұл үдемелі ауру. Егер оның алғашқы белгілері пайда болса, ауру басқа клиникалық көріністерге әкеп соқтыра отырып, ұдайы дамитын болады. Маскүнемдіктің нәтижесі заңды және оның емі болмаған кезде түсініксіз.» дейді маман.
Алкоголь адам ағзасына үш түрлі әсер етеді: эйфориялық, уытты және есірткі түрде. Біріншісі-жағымды және босаңсытатын, екіншісі-ішкі ағзалардың қайтымсыз ауруына әкелетін өткір және созылмалы улану, ал үшіншісі-адамның ерік-жігері мен жан-дүниесін алатын есірткіге тәуелділік. Сондықтан алкоголизмді емдеуде «ерік күші» туралы айтуға тура келмейді.
«Әйелдерде алкогольге тәуелділік ерлерге қарағанда тезірек қалыптасады. Себебі, әйел ағзасы спиртті сусындарға сезімтал болғандықтан, онда алкогольдің ыдырауына ықпал ететін ферменттер аз. Мас болу үшін әйелге көптеген алкоголь қажет емес. Егер ерлерде тұрақты тәуелділік жүйелі түрде алкогольді қабылдағаннан кейін орташа 7-10 жылдан кейін қалыптасса, онда әлсіз әйелдерге бұл үшін 3-5 жыл жеткілікті.» – дейді сарапшы.
Статистика бойынша, Қазақстан 185 мемлекетті артта қалдырып, әлемнің ең ішетін ондығына кірді. Қазақстанда 2018 жылдың қортындысы бойынша наркологиялық есепте 230 мың адам тұр.
«Кең көлемде жүргізілетін насихатқа қарамастан, жұрттың басым бөлігінің алкогольге тәуелділіктің қалыптасу заңдылықтары жөнінде нақты түсінігі жоқ. Өкінішке орай, адамдар көпшілік орындарда алкогольді аздап, «мәдениетті» пайдалану маскүнемдік дертіне шалдықтырмайды, бұл өз мүмкіндігін және арақ іше білмейтін адамдардың үлесіндегі жағдай деп санайды.
Спирт-ерігіш болғандықтан ішкен кезде қанға тез сіңіп, ағзаға күшті әсер етеді. Отбасындағы зорлық-зомбылық оқиғаларының үштен екісі және балалардағы қатігездіктің үштен бірі ата-аналардың маскүнемдігіне байланысты болып келеді екен. Адам өлтірудің, өзіне қол жұмсаудың 50 пайызы тікелей алкогольге тәуелділіктен туындайтыны да белгілі.»-дейді маман.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының нормативі бойынша жан басына шаққанда алкогольдік ішімдіктерді 8 литрден көп пайдаланатын ел генофонды деградацияға ұшырайды. Ал Қазақстанда жан басына шаққанда алкогольдік ішімдікті пайдалану көрсеткіші 12 литрді құрап отыр. Дүниежүзілік сауда ұйымының тізімінде Ресей 22 -орында тұрса, Қазақстан бұл тізімнің алғашқы ондығына еніп, 8-орыннан көрініп отыр.
Мамандардың пайымдауынша, шөл басу үшін күнделікті бір шөлмек сыра ішу-маскүнемдіктің алғашқы белгісі. Өйткені екі-үш рет сыра ішкен соң адам ағзасы оған тез үйреніп, оны қажет ете бастайды. Яғни адамда психологиялық тәуелділік синдромы пайда болады. Соның нәтижесінде адам «шөл басу үшін ішіп отырмын» деп, психологиялық тұрғыдан соған өз-өзін сендіреді. Ал, шындығында, адамда алкогольдік ішімдікке деген тәуелділік пайда бола бастайды.
Бекет Тәжікенов сөзінше, маскүнемдікке бейім келетін ең қиын кезең-жасөспірім кезеңі. Бұл кезеңде олардың бірқатар маңызды өзгерістері болып жатады. Маскүнемдікке салыну әуелі әуестіктен, соңынан әр нәрсені сылтау етіп, әйтеуір ішуді мақсат етуден, соны үйреншікті әдетке айналдырудан келіп туады.
Мәселен, Алматы қаласының студенттері арасында өткізілген арнайы сауалнама нәтижесі бойынша жастардың 38% алкогольді алғаш рет 16 жаста, ал 37%-ы алғаш рет 16-18 жас аралығында пайдаланғандарын жеткізді. Сонымен қатар, 20% -ы 18-ден 21 жасқа дейін пайдаланса, тек 5% ғана 21 жастан асқан жастар болып шықты. Респонденттердің 33% -ы жиі тұтынатын алкогольдік сусын деп қызыл шарапты көрсетсе, 24%- күшті алкоголь өнімдерін, 22%- сыра, 17%-коктейльдер және 6 пайызға жуығы үй шараптары немесе самогонды пайдаланатындарын көрсетті.
Сонымен қатар, сауалнамаға қатысқандардың 22,6%-ы салауатты өмір салтын насихаттауға көбірек назар аудару керек деп ойлайды, ал 15,7%-ы аталмыш тақырыптың бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде жүйелі пікірталастардың арқылы талқыланып тұруын қалады. Сауалнамаға қатысқандардың тек 1% -ы ғана кез-келген қарсылықтарды толық қабылдамаудан бастап, алкоголь өнімдерін сатуға толық тыйым салу керек деп есептейді.
Маманның пікірінше, ерлерге қарағанда әйел адамдарды емдеу әлдеқайда қиын. Көп жағдайда әйелдер жан күйзелісіне ұшырайды, өмірдегі сәтсіздіктеріне емді алкогольден іздейді. Ағзаға түскен алкоголь аз уақыт аралығында бастағы ми жасушаларына тарайды. Мөлшерден тыс қабылдаған жағдайда ми, жүйке жүйесі, бұлшық ет, бауыр ауруларына ұшыратады. Ойлау, есту қабілеті төмендейді. Денедегі барлық ағзалар жұмысы бұзылады.
«ҚР Денсаулық сақтау министрлігінде созылмалы алкоголизмге шалдыққан адамды міндетті түрде емдеудің алғашқы курсы бекітілген. Ол курс 3 жыл ұдайы бақылау және емдеу мерзімінен тұрады, осыдан кейін егер осы уақытта аузына ішімдік алмаса 2 жылдай бақылауда болады. Емдеудің басты мақсаты маскүнем спиртті ішімдіктерді аузына алмауына қол жеткізу. Емдеуден кейін аздап ішсе де, ол қайтадан маскүнемдікке соқтырады.» -деді маман.
Оның айтуынша, емдеудің негізгі үш кезеңі бар, олар – алкогольден улану зардабын жою және жалпы көңіл-күйін қалпына келтіру, ішімдікке әуестік әдетті жойып, спиртті ішімдіктерге жиіркеніш тудыру және оған төзе алмаушылықты қалыптастыру, аурудың қайталамауына бағытталған емдік шараларды ұзақ уақыт қолдану. Дәрі-дәрмекті және психотерапияны қолданумен қоса, ауру адамды қамқорлыққа алудың, тұрмыс жағдайын түзейтін әлеуметтік шаралар жасаудың айрықша маңызы бар. Сонымен қатар, маскүнемдерді емдейтін арнайы наркологиялық қызмет орындары мен наркологиялық диспансерлер бар.
«Адам баласының жарасымды тұрмыс құрып, үйлесімді дамуы үшін біздің елде барлық жағдай жасалған. Өнердің, спорттың сан-салалы түрімен айналысуға болады ғой. Олай болса, арақсыз, есірткісіз, темекісіз әрі мазмұнды, әрі сәнді өмір сүруге тырысу керек. Алдамшы құмарлықтан бас тартып, өзін-өзі билей білу -адам бойындағы ізгі қасиет, үлкен парасаттылық.»,- дейді Бекет Тәжікенов.
