Оқырмандар сауалына тұрақты авторымыз, ОҚО «Тәуелсіз заңгерлер» ҚБ-нің төрағасы Дінмұхамед Қылышбаев жауап береді.
Сұрақ:
– Бір кісілер банк арқылы ипотекаға үйімді сатып алмақшы болған, кепілпұл ретінде маған 5000 АҚШ долларын берген. Банк арқылы барлығын рәсімдеу үшін мен оларға үйдің құжаттарын барлығын бердім. Алайда біраз уақыт өткеннен кейін бұл кісілер менен алған үйдің құжаттары банкте өте алмағаннан кейін кепілпұлдың екі есе құнын қайтаруын талап етуде. Енді не істеуіме болады?
Жауап:
– ҚР Азаматтық Кодексінің 338-бабының 2-тармағына сәйкес егер мiндеттеменiң орындалмауына кепiлпұл берген тарап жауапты болса, ол екiншi тарапта қалады, ал егер кепiлпұл алған тарап жауапты болса, ол екiншi тарапқа кепiлпұлдың екi еселенген сомасын төлеуге мiндеттi. Оның үстiне, шартта өзгеше көзделмегендiктен, мiндеттеменiң орындалмауына жауапты тарап екiншi тарапқа кепiлпұл сомасын ескере отырып, шеккен залалдың орнын толтыруға мiндеттi. Яғни Сіз кепілпұлды өзіңізде қалдыра аласыз.
Алайда, Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 338-бабының 1-тармағы бойынша егер мiндеттеменiң орындалуы басталғанға дейiн тараптардың келiсiмi бойынша не олардың кiнәсiнсiз-ақ оны орындаудың мүмкiндiгi болмауы салдарынан тоқтатылған жағдайда, кепiлпұл қайтарылуға тиiс. Бірақ мұндай жағдайда кепілпұл берген кісілер сот тәртібімен мiндеттеменiң орындалуы басталғанға дейiн міндеттемені орындаудың мүмкіндігінің болмауын дәлелдесе ғана Сізден кепілпұлды қайтара алады. Мұндай жағдайда Сіз кепілпұлдың екі есе құнын емес, тек алған соманы ғана қайтарасыз.
Сұрақ:
– Біз меншік иесі жоқ үйде 10 жылдан аса тұрып жатырмыз. Бұл үйді біз өзімізге рәсімдей аламыз ба?
Жауап:
– ҚР Азаматтық кодексінің 240-бабының 1-тармағы бойынша мүлiктiң меншiк иесi болып табылмайтын, бiрақ өзiнiң жеке қозғалмайтын мүлкiндей жеті жыл бойы, не өзге мүлiктi кем дегенде бес жыл адал, ашық және ұдайы иеленген азамат немесе заңды тұлға ол мүлiкке меншiк құқығын (иелену мерзiмiн) алады.
Сотқа жүгінген кезде Сіз талабыңызбен бірге үйдің иесіндей 7 жыл бойы мүлікке қарағаныңызды, коммуналдық төлемдерді, салықты төлегеніңізді дәлелдеуіңіз қажет. Сондай-ақ бұны растайтын куәлар да шақырылуы мүмкін.
«Меншік иесімен тасталған тұрғын үйге құқық жөніндегі дауларды соттардың қарау практикасы туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 20 сәуірдегі N 3 Нормативтік қаулысына сәйкес:
1) иеленудің адалдығын тұлғаның тұрғын үйді заңды жолмен иеленуі, яғни заңмен, өзге құқықтық актілермен тікелей танылған немесе оларға қайшы келмейтін, бірақ құқықтық рәсімделмеген (мысалы, тұрғын үй иесінің сатып алу-сату, жалға беру шарттарының заңда көзделген нысандарын сақтамай беруі және тағыда басқа) әрекеттер мен оқиғалардың нәтижесінде тұрғын үйдің осы иеленушіде болуы білдіріледі;
2) иеленудің ашықтығын тұлғаның тұрғын үйді иелену мән-жайын жасыруға бағытталған ешқандай шара қолданбауы, тұрғын үйді ұстау ауыртпалығын көтеруі, коммуналдық қызметтерге ақы төлеуі және тағы да басқа мән-жайлар білдіреді;
3)иеленудің ұдайылығын тұрғын үйдің иелену құқығын үшінші тұлғаларға бермей, осы тұлғаның иелігінде 7 жыл бойы болуы білдіреді.
