2023 жылғы 18 қыркүйекте ҚР Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің құрылғанына 25 жыл толды
2000 жылдың жазында сол кездегі ел Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев екеуміз Ақмола облысында іссапармен болдық. Мен ол кезде Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Басшысының орынбасары қызметін атқардым. Делегация құрамында министрлер В.С.Школьник, С.Мыңбаев, облыс әкімі С.В.Кулагин болды.
Нұрсұлтан Әбішұлымен әңгімелескенде өмірімде бірінші рет қызмет сұрап отырғанымды айттым. Шынында да, солай болды, бұған дейін аға менеджерлер мені барлық лауазымдарға ұсынған. Әлихан Байменов кейін Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болып тағайындалды. Ол құрған Мемлекеттік қызмет істері агенттігі төрт ай бойы басшылықсыз жүрді. Белгісіз бөлімді басқаруға ешкім ерекше ықылас танытпады. Ол кезде менің Президент Әкімшілігінің Басшысы Сарыбай Сұлтанұлы Қалмырзаевпен әйтеуір іскерлік қарым-қатынасым жараспаған, осы бос орынға құжат тапсыруды жөн көрдім. «Шын айтасың ба?» – деп сұрады Президент. «Иә» дедім мен. Ол ойланып, жауап бермеді.
Владимир Сергеевич Школьник маған: «Зәке! Сіз сондай салмақты, құрметті адамсыз. Бұл түсініксіз ұйым. Бұл сіздің деңгейіңіз емес» деді.
Ертеңіне мен тікелей ел Президентіне есеп беретін Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің төрағасы болып тағайындалдым. «Ортақ өгізден оңаша бұзау артық» деп дұрыс айтады. Еркіндік сезімі болды. Ойлау еркіндігі, жаңа идеялар тудыру, жауапкершілікті алу, шешім қабылдау, оларды жүзеге асыру, өз жұмысының нәтижесін сезіну. Агенттік аппаратын Әлихан Байменов жасақтаған. Команда сауатты және білімді қызметкерлерден құралды. Бір сөзбен айтқанда кәсіпқойлар. Команда толық құрамда қалды. Керісінше, мен де олардың қатарына қосылдым.
ҚР Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің орталық аппараты мен Агенттіктің облыстық бөлімшелерінің жетекшілері. 2003 жыл
Біз бірден осыған ұқсас құрылымдардың халықаралық тәжірибесін зерделеуге кірістік және бізбен тұрақты негізде жұмыс істейтін шетелдік мамандар тобын шақырдық. Нарықтық экономика жағдайында жаңаша жұмыс істейтін мемлекеттік қызметті құру қажет болды. Ол жинақы, тиімді, нәтижелі болуы керек еді.
Мемлекеттік қызмет – мемлекеттіліктің тірегі. Тиімсіз мемлекеттік органдар сынған бағдаршам сияқты. Және бұл қазірдің өзінде алаңдатарлық симптом. Мемлекеттік қызметтің, оның ішінде Үкіметтің жұмысын бағалау критерийі халықтың өмір сүру деңгейі болып табылады. Мемлекет өз халқын тамақтандыруға, оқытуға, емдеуге және толық қорғауға, соның ішінде қажетті заңдарды қабылдауға тиіс. Мемлекеттік аппарат кәсіби болуы керек. Отто Бисмарк: «Жаман заңдар мен жақсы шенеуніктермен елді басқаруға әбден болады. Бірақ шенеуніктер нашар болса, ең жақсы заңдар да көмектеспейді». Енжарлық, кейде немқұрайлылық қазіргі уақытта көптеген шенеуніктердің ерекше қасиетіне айналды. Шенеунік өзін «тағдырдың төресі» және түпкі ақиқат ретінде елестетпей, өзіне заңмен жүктелген нәрсені мүлтіксіз орындауы керек. Мемлекеттік қызметші – қызметкер екенін, ол халық есебінен қамтамасыз етілетінін үнемі есте ұстаған жөн және халыққа сапалы мемлекеттік қызмет көрсетуге міндетті. Лауазымды адам Конституциямыздың адам, оның құқықтары мен бостандықтары ең жоғары құндылық екендігі туралы іргелі қағидаттарын іс жүзінде қолдануы және нақты түсінуі қажет. Кадрларды іріктеу, тәрбиелеу және орналастыру тек меритократия қағидаттарына негізделуі керек (лайықтының билігі басқару принципі болып табылады, оған сәйкес басшылық лауазымдарды олардың әлеуметтік тегіне және қаржылық байлығына қарамастан ең қабілетті адамдар иеленуі керек). Меритократия талантты адамдарды міндетті түрде тастап кетпейді, өйткені оларда қоғамда заңсыздық, цинизм және әлсіздік сезімі басым. Өкінішке орай, біздің елде ықпалды отбасында туу, ықпалды адамдармен жақындасу және ықпалды әулетпен некеге тұру маңыздырақ. Кейде бұл жағдайлар мансаптық өсу үшін біздің жүйеде дерлік мінсіз жұмыс істейді. Олар айтқандай, өмір театр сияқты: онда өте күмәнді адамдар жиі ең жақсы орындарды алады. Мұндай жағдайларды атақты ақсақалымыз Сәбит Оразбаев: «Қойсаң, бола береді екен ғой» деп орынды айтқан.
Біз мемлекеттік қызметкерлерді құрылымдық жағынан саяси және әкімшілік деп бөлдік. Бірақ кейде кейбір саяси қызметкерлер қызметке тағайындалғаннан кейін өздерімен бірге жаңа жерде мемлекеттік құрылымдардың өзара іс-қимыл тетіктеріндегі кемшіліктерді пайдаланып, сыбайлас жемқорлық схемаларын тез ұйымдастыратын командасын ала келді. Бұған қарсы тұру үшін мемлекеттік органдардың тиімді жұмыс істеуінің халықаралық тәжірибесіне сүйене отырып, мемлекеттік органның жауапты хатшысы жоғары әкімшілік лауазымы енгізілді. Министр мен оның орынбасарлары жиі ауыса алатын, бірақ жауапты хатшы ұзақ уақыт жұмыс істеп, мемлекеттік органның тұрақтылығын, жоспарланған бағдарламалардың сабақтастығын сақтай отырып, оның аппаратын басқарып, олардың жүзеге асырылу нәтижесіне жауапты болуы керек еді.
Өкінішке орай, біз өз позициямызды қорғай алмадық. Сол кезде Президент Әкімшілігін басқарған А.Мусин бұл қызметтің саяси болуын және оны Президент Әкімшілігі тағайындауы керек екенін үзілді-кесілді қадап айтты. Меніңше, мұндай асығыс шешім түбегейлі қате болды. Біздің нұсқамызда бұл лауазым әкімшілік және мемлекеттік қызмет туралы заңмен қатаң қорғалуы керек еді. Жауапты хатшының әкімшілік қызметі Агенттіктің құзырында қалуы керек еді, сонда министр бар тілегімен оны босата алмас еді. Президент Әкімшілігінің нұсқасында жаңадан тағайындалған министрлер Президент Әкімшілігімен келісіп, жауапты хатшы лауазымын саяси мемлекеттік қызметкермен араластырып жіюерді. Бұл лауазым ақырында жойылды. Барлық дамыған елдерде ол түрлі шешімдерге жол бермей, тиімді жұмыс істейді.
Барлық деңгейдегі мемлекеттік қызметке үміткерлер тестілеуден өтіп, бұл жүйе барлық салаға енгізілді. Мемлекеттік қызметші немесе талапкер тестілеуді орталыққа келмей-ақ, кез келген өңірде онлайн түрде тапсырды. Тестілеу заңнаманы білумен қатар, талапкердің мемлекеттік тілді білуін тексеруді де қамтыды. Әрбір лауазымға біліктілік талаптары әзірленді. Мемлекеттік қызметке үміткермен арнайы комиссия әңгімелесуден өтті, ол лауазымға ең жақсы үміткерді ұсынып, екінші кандидатты резервке енгізді. Екі министрлікте және екі аймақта Ұлыбританияның мемлекеттік басқару мамандарының қамқорлығымен функционалдық талдау мен лауазымдарды факторлық бағалауды енгізу бойынша пилоттық жобалар жүзеге асырылды. Топты тәжірибелі маман-кеңесші Пэт Тирни басқарды.
Министрліктер мен ведомстволардың басқару аппаратын оңтайландыру және еңбек қорынан үнемделген қаражат пен жалақыны сыйлықақыға пайдалану мүмкіндігі туралы Президент Жарлығына қол қойылды. Барлық жаңашыл ұсыныстар алдымен Агенттікте әзірленіп, қолданысқа енгізілді. Агенттік аппараты 25%-ға оңтайландырылып, үнемделген қаражат қызметкерлерге сараланған сыйақыға жұмсалды. Қомақты бонус тиімді мемлекеттік қызметшілердің табысының айтарлықтай өсуі болды. Жақсы төлеңіз және қатаң талап етіңіз. Осы екі құрамдас бөліктің өзара байланысы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықпен күресу ғылымы мен өнерінің нәтижелі жұмысының негізі болып табылады. Кадрлар мемлекет тарапынан тұрақты назар мен бақылауды талап етеді.
Шенеуніктің жұмысы бюджеттік қаражатпен байланысты. Олардың кейбіреулері заң бұзып, өздері өткізген тендерлер арқылы байып, ойдан шығарылған жеңімпаздардан ақша алып жатқанын бәрі біледі. Сыбайлас жемқорлық – бұл негізінен биліктің сыбайлас жемқорлық. Оның өзіндік алыс тарихы бар. I Петрдің бала кездегі досы Меньшиковтың байлығы бүкіл Ресей бюджетінен асып түсті. Қазынашы 1-ші Петрге келіп, оған сыбайлас жемқорлықтың белгілерін көрсеткенде, 1-ші Петр жартысын дарға асуды, ал екіншісін Сібірге жіберуді бұйырды. Қазынашы Петр 1-ге: «Әкей, біз кіммен боламыз?» — деді. Карамзин Ресейдегі жағдайды бір сөзбен сипаттады: ұрлық. Сыбайлас жемқорлықты түп-тамырымен жою қиын, бірақ оны бақылауда ұстауға болады.
Ли Куан Ю: «Үш досыңды түрмеге отырғыз. Неліктен екенін сіз жақсы білесіз, ал олар неге екенін біледі». Жемқорлықпен күресу үшін Қытайдағыдай басшылықтың саяси еркі болуы керек. Си Цзиньпиннің сыбайлас жемқорлыққа қарсы ұраны – «Жолбарысты да, шыбынды да ұр». Біз барлық облыс әкімдіктерінде Агенттіктің, әкімдіктердің және барлық құқық қорғау органдарының өкілдерінен тұратын Тәртіптік кеңестер құрдық. Диссертациялық кеңестердің сол кездегі міндеті әкімшілік және профилактикалық шаралар арқылы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтармен күресу болды. Бұл комиссиялар өте тиімді жұмыс істеді. Халықпен тығыз байланыс орнатылды. Арнайы жәшікке хат тастай аласыз, байланыс орталығына қоңырау шала аласыз немесе немқұрайлылық танытқан шенеуніктердің әрекетіне шағымдану үшін тікелей біздің жергілікті бөлімшеге хабарласа аласыз. Комиссия кең рекомендациялық өкілеттіктерге ие болды. Мемлекеттік қызметші қатаң сөгіс алған жағдайда 2 жыл мерзімге үстемеақы алу және мансабын жоғарылату құқығынан айырылды. Кеңестің ең жоғары жазасы шенеунікті өмір бойына мемлекеттік қызмет атқару құқығынан айыру туралы ұсыныс болды. Біз қазақтар үшін бұл сұмдық жаза, шын мәнісінде қара таңба еді. Өйткені тойда бірінші болып сөйлеп, құрметті жерде отырып, қастерлеудің рахатынан айырылады.
Кадрларды ротациялау жүйесін енгізіп, оны Агенттікпен бастадық. Бұл сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтармен күресудің жақсы құралы. Осы мақсатта біз де Астананың қақ ортасынан 1000 бір және екі бөлмелі пәтерлі мемлекеттік қызметкерлерге арналған үй салдық. Көпбалалы отбасыларға 100 көп бөлмелі пәтерлер бөлінген. Барлық өңірлерде ротацияланған мемлекеттік қызметкерлер үшін баспана сақталды. Ротация орталықтағы мемлекеттік қызметшілерге өңірлерге ауысып, жетіспейтін практикалық тәжірибе жинақтап, жергілікті жерлерде халықпен тығыз қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік берді. Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің мемлекеттік қызмет стандарттары мен «бір терезе» қағидатын енгізу туралы бастамасы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықпен күрестің тағы бір тиімді қадамы болды. Бұл инновациялар халыққа қызмет көрсетудің қазіргі сәтті үлгісіне негіз болды. Реформалардың жүйелі жүргізілуін қамтамасыз ету үшін біз Австралия, Жаңа Зеландия, Оңтүстік Корея, Сингапур және Малайзиядағы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтармен күрес тәжірибесін зерттедік.
Махатхир Мохамадпен кездесу. 2006 жыл
Мен Малайзияның бұрынғы премьер-министрі Махатхир Мохамадпен кездестім. Ол билікте болған 21 жыл ішінде Малайзияны әлемнің алдыңғы қатарына шығарды. Оның тұсында Малайзия ауыл шаруашылығы экономикасы дамымаған елден «Азия жолбарыстарының» біріне айналды. Мектеп мұғалімі, білімі бар дәрігердің баласы мұны қалай істеді деп ойлайсың. Ол өз қызметінен кетуге бел буған кезде парламент депутаттарымен бірге бүкіл халық жылап, премьер-министрлік қызметте қалуға көндірді. Ол тағы бір жыл жұмыс істеуге келісті. Ол шағын коттеджде тұрды. Оның отбасында екі әйел қызмет етті. Бірі тамақ пісірсе, екіншісі кітап жазуға көмектесті. Маған онымен жарты сағат кездесуге рұқсат берді. Біз сөйлесіп, уақыттың қалай өткенін байқамай қалдық. Жарты сағаттан соң кездесуге рахметімді айтып, дайындала бастадым. Ол маған: «Асығып тұрсыз ба?» деген сұрақпен бұрылды. «Жоқ Бірақ маған жарты сағат қана уақыт берілді, ал менің уақытым аяқталды» дедім. Содан кейін Махатхир Мохамад мырза: «Мен жеке уақытымды өзім басқарамын. Егер сіз асығыс болмасаңыз, әңгімені жалғастырайық». Ол Қазақстандағы қалыптасқан жағдайды жақсы түсінді. Ол нақты тұлғаларды атады және көптеген санмен негіздеп айтты. Ол неге Қазақстанда басқалармен қатар байырғы ұлттың миллиардерлері аз екеніне таң қалды. Ол елімізде белең алған сыбайлас жемқорлық туралы айтты. Ол өз мамандығы бойынша еңбек еткен 7 баласын мысалға келтірді. Ол өз елін реформалаудың кезеңдері туралы айтты. Малайзияда халықтың 30 пайызы қытайлар, олар іскер. Ел заңдары бойынша олардың бизнесіндегі акциялардың 30 пайызы малайға тиесілі болуы керек еді. Махатхир Мохамад егер бұл қаражат Малайзияға инвестицияланған болса, капиталдың шығу көзін тексермеді. Бірақ олар шетелге кетсе, әрбір тиынның есебін талап ететін. Малайзияда сатып алынған капитал оффшорға кетпеді, қатаң бақылау орнады. Ол: «Егер бизнесмен Малайзия экономикасына ақша салса, бізді бұл капиталдың қайдан шыққаны қызықтырмайды. Бірақ ол өз капиталын шетелге апарып, мысалы, Сингапурдан қайық сатып алса, біз оның артынан қуамыз. Біз оларды кез келген жерден тауып аламыз» деді.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Заңсыз алынған мүлікті мемлекетке қайтару туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды. Сонымен қатар, Махатхир Мохамад әдісін қолдану қажет болуы мүмкін. Сондай-ақ Мохамад мырза отарлау кезінде ел халқының 80 пайызы ағылшын тілінде сөйлейтінін, елдегі іс жүргізуде мемлекеттік тілдің басым болуы үшін барлық шараларды қабылдағанын айтты. Қазір халықтың 80 пайызы мемлекеттік тілді меңгерген. Ол бұл өзінің қателігі екенін мойындады, өйткені әлемдегі ақпараттың 70% ағылшын тілінде және осы себепті Малайзия халқының 100% ағылшын тілінде сөйлейтін Сингапурға жол беріп қойғанын айтты. Таиланд шекарасынан Сингапур шекарасына дейін «Солтүстік-Оңтүстік» тас жолының құрылысын жүргізді. Малайзияда олардың сапасын одан әрі сақтау бюджетке ауыртпалық түсірмеу және өз кезегінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін барынша азайту үшін ақылы жолдардың құрылысына үлкен көңіл бөлінді.
Сапардан оралған соң, басқа ойлармен қатар, Қазақстан Республикасының Үкіметіне де дәл осындай жолдарды салу туралы ұсыныс жасалды.
Махатхир Мохамад 1980-ші жылдардың аяғында Оңтүстік-Шығыс Азиядағы ең ірі кәсіпорынға айналған заманауи автомобиль өндірісін салу жобасын жүзеге асырды. Ол Куала-Лумпурдың оңтүстігінде 15х50 км аумақта орналасқан Силикон алқабының малайлық баламасын және басқа да бірқатар ауқымды жобаларды, соның ішінде Сепангтағы Формула 1 жолының құрылысын жасады. 1997–1998 жылдардағы Азиялық қаржы дағдарысы кезінде ол ХВҚ ұсынымдарына қайшы, қатаң ақша-несие және фискалдық саясаттан, Малайзияның даму стратегиясының негізі болған ірі жобаларды мемлекеттік қолдауды қысқартуды талап еткеніне бас тартты. Мемлекеттік шығыстар ұлғайып, рингит пен АҚШ доллары арасындағы тұрақты айырбас бағамы белгіленді. Оның әрекетінің нәтижесі халықаралық және отандық сыншыларды, сондай-ақ ХВҚ сарапшыларын ұятқа қалдырды. Малайзия басқа Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне қарағанда дағдарыстан тезірек шықты. Бұл Махатхир Мохамад үшін саяси жеңіс болды. Ол уәдесін бұзып, Малайзия мен Сингапур арасындағы Солтүстік-Оңтүстік тас жолын байланыстыратын стратегиялық көпір құрылысын және Сингапурдың Куала-Лумпур әуежайына балама әуежай салуды қолдамаған премьер-министр Абдулла Ахмад Бадауиге ренжіді.
Келесі премьер-министр Наджиб Тун Разак жемқорлық іспен ұсталды. Махатхир Мохамадты 1992 жылы парламент мүшелерінің көпшілігі қолдады және қайтадан үкімет басшысы болып бекітілді және тек 2020 жылдың ақпанында отставкаға кетті. «Үміт альянсы» коалициясы билікке халықтың бұрынғы премьер-министр Наджиб Разак үкіметінің жемқорлыққа наразылығы жағдайында келді. Бұл авторитарлық режимді құлатудың жақын тарихтағы ең драмалық және сонымен бірге қансыз нәтижелерінің бірі. Ол Наджиб Разактың бүкіл отбасын сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін жауапқа тартты. Сол партияның мүшесі Мухиддин Ясин жаңа премьер-министр болды. Әкімшілік сыбайлас жемқорлық халықтың мәдениетіне байланысты. Ынсапсыздыққа деген шексіз құштарлық кедейлікте ұзақ өмір сүруден туындайды. Немесе бұл ашкөздіктен болады. Кездесу барысында малайзиялық әріптестер дүкеннен бір-екі банка ұрлап кеткен ауқатты азаматтың «ашкөздіктен» абақтыға жабылған оқиғасы туралы айтты. Сонымен бірге кенеттен ауырып қалған анасын ауруханаға жедел жеткізу үшін бөтеннің көлігін ұрлаған жас жігіт «кедейшілік пен үмітсіздіктен жасадым» деп жазадан құтылды. Бұл ретте, сыбайлас жемқорлыққа жол берген шенеуніктің сомасы пара сомасынан айтарлықтай жоғары айыппұлдан құтылу мүмкіндігін беретін заң тәжірибесімен таныстық. Біз бұл идеяны арсеналымызға енгіздік.
Жаңа Зеландияда сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарына қатысты дәстүрлі сұрақтарды қойғанда, олардың мәселенің мәнін түсінбеуінен көздері шарасынан шыға жаздады. Бұл елде жемқорлық дерлік жойылған. Айтпақшы, бізге мейрамханаларда даяшылар шайпұл қабылдамайтынын айтты. Біз оны тәжірибеде сынап көруді шештік. Даяшы чекті әкелгенде, біз қажетті сомадан 100 доллар артық салып қойдық. Төлегеннен кейін 100 долларымыз қайтарылды, даяшы оны әдепкі бойынша алмады. Бұл елдегі этикалық нормалар соншалық, Парламентте айтқанындай, оны бұзғанша, «жерге кіріп кеткен артық».
Сингапур, мысалы, нәтижеге бағытталған прагматикалық, жүйелі көзқараспен сипатталады.
Мысалы, шенеуніктердің еңбекақы жүйесін алайық. Олардың жалақысы екі бөліктен тұрды: тұрақты және ауыспалы. Оның үстіне ауыспалы бөлік көлемі жағынан маңызды және экономиканың жағдайына байланысты. ЖІӨ өссе, ол толық төленеді, ал төмендесе, ол қысқартылады.
Бұл – бірлескен жауапкершілік механизмінің бір түрі.
Зауытбек Тұрысбековтің Бурабайда «Балдәурен» балалар лагерінде қандастардың балаларымен кездесуі
Лауазымды тұлғаларды ротациялау мемлекеттік органнан мемлекеттік органға ғана емес, сонымен қатар квазисекторға және кері жүзеге асырылады.
Дарындылар мектептен бастап танып, бақылайды. Жалпы алғанда, балабақша – мектеп – колледж – университет – халық шаруашылығы деген тізбек салынды. Дарындылық пирамидасының шыңына шыққан жастар әлемнің үздік оқу орындарына оқуға жіберіледі. Сонымен бірге, арнайы қор арқылы оларға «болашағы бар құрдастарымен», оның ішінде президенттердің балаларымен, миллионерлермен және басқа да «жоғары профильді» тұлғалармен достық қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік алу үшін, тіпті «қалталық шығындар» үшін де айтарлықтай материалдық қолдау көрсетіледі. «Неге?» деген сұраққа болашақта Сингапурдың мәселелерін телефон арқылы шеше алатындай болуы үшін деп жауап берді.
Бұл 2006 жылы болатын. Оңтүстік-Шығыс Азиядан келген соң, біз Қазақстанда тәуелсіз сыбайлас жемқорлыққа қарсы бюро құруды ұсындық. Сол жылдары сыбайлас жемқорлықпен күреске шенеуніктердің өздері араласуы басты қателігіміз болды.
Біз сыбайлас жемқорлыққа жол берген шенеуніктерге жол ашатын түсініксіз ұғымдарды заңнамадан алып тастауды және оған ие болғандардың барлығын иммунитеттен айыруды ұсындық. Мемлекеттік қызметшілерге лайықты еңбекақы төлеу, жалға берілетін баспанамен қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметшілерге әлеуметтік пакет әзірленді. Біздің ұсынысымыз бойынша олар бүгінде бюджет қаражаты есебінен мемлекеттік қызметшілер медициналық қызмет алып, санаториялық-курорттық емделетін УДП емханасын салуға кірісті.
Оқушылармен кездесу
Үкіметтің шешімімен Алматыдан Астанаға қоныс аударған мемлекеттік органдардың мемлекеттік қызметшілерінің 30 пайызы баспанамен қамтамасыз етілуі тиіс болатын. Бұл мақсатқа Үкімет 3500 пәтер бөлген. Алайда министрліктер мен ведомстволар бұл пәтерлердің бір бөлігін Қазақстанның басқа аймақтарынан әкелінген мемлекеттік қызметкерлерге бөліп берді. Соның салдарынан баспанаға құқығы бар 2500 қарапайым мемлекеттік қызметкер оны алмаған. Бұл мәселе Үкімет отырысында талқыланып, мен бұл мәселені сол кезде Премьер-министр қызметін атқарған Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевқа көтердім. Талқылау нәтижесінде қосымша 2500 пәтер бөлу туралы шешім қабылданды. Тапсырманы орындадық деп есептеген мемлекеттік аппарат бұл келеңсіз мәселемен айналысудан бас тартты. Содан мен бұл пәтерлерді бөлуді біздің Агенттікке тапсыруды ұсындым. Осы пәтерлерге құқығы бар мемлекеттік қызметкерлердің әліпби бойынша тізімін жасап, үш жыл бойы баспанамен қамтамасыз еттік. Бұл мәселенің әділ шешілуі біздің Агенттіктің қатардағы мемлекеттік қызметшілер арасындағы беделін нығайтып, билікке деген сенімін нығайтты, бұл оның негізгі құндылығы. Сенім – өмірлік маңызды элемент, онсыз мемлекет пен қоғамды, үкімет пен азаматтарды біріктіру мүмкін емес. Ал біздің қоғам қазірдің өзінде осындай сенімсіздіктің салдарын ішінара көруде: азаматтар арасында эмигранттық көңіл-күй артып, елдің инвестициялық тартымдылығы төмендеуде.
Біз көпұлтты қоғаммыз, ұлы отандастарымыздың сөзіне құлақ асуымыз керек. Олжас Сүлейменов: «Патриот әрқашан азамат бола бермейді. Патриотизм діндердің ішіндегі ең қолжетімдісі. Әсіресе этникалық патриотизм. Мұндай отансүйгіштіктің пайғамбарлары көп жағдайда пайдалы, қауіпті емес кезде данышпандарға да, надандарға да, тіпті жәй арамзаларға да айналады. Ұлттық патриотизм көпұлтты қоғамдарды ыдыратады. Азаматтық біріктіреді» деп айтқан.
Өмірдің мәні – өмір сүріп жатқан қоғамға пайдалы болу, өмір сүріп жатқан елге пайдалы болу. Патриотизм – өз еліңнен басқа жерде өмір сүру мүмкін емес. Жүріп жатқан ұрпақ алмасуы жаңа тұлғаларды, ең бастысы, жаңа идеяларды қажет етеді. Жаңа ғана емес, сау идеялар керек.
Біз «болашақтықтардан» үлкен үміт күттік. Олар мемлекет есебінен шетелде жақсы білім алды, бірақ көпшілігінің өңірлерде жұмыс істеу тәжірибесі жоқ. Олар бірден мемлекеттік қызметте жоғары лауазымға ие болғысы келеді. Болашақтықтардың біразы, өкінішке орай, жүйені өзгерту үшін емес, соған кірігу үшін келді. Олар жаһандық деңгейде ойлайды және жергілікті деңгейде әрекет етеді.
Бүгінгі таңда жастар арасынан білімді де білікті мемлекет қайраткерлерін, өз елінің, халқының патриотын, халқына адал қызмет ететін галактиканы тәрбиелеу – басты міндетіміз. Оларда адалдық («НАМЫС» сөзінен шыққан), әділдік пен әдептілік сезімін, өз ісін сүю қабілетін, сындарлы сынды қабылдай білуді, оң өзгерістерге бейімделу қабілетін, адамдарға түсіністікпен қарау, теріс энергияны конструктивті бағытқа қайта бағыттау мүмкіндігін дамыту қажет. Халыққа жақын болып, оның тілегімен өмір сүруге тәрбиелеу керек. Кабинетте отырып күрделі сөздерді айтпаңыз, бірақ өз ойыңызды кез келген аудиторияға қолжетімді сөздермен жеткізіңіз. Қазіргі мемлекеттік қызметкер осындай болуы керек.
- S. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің құрылғаны 25 жылдық мерейтойы қарсаңында еліміздің мемлекеттік қызметінің қалыптасуының бастауында тұрған ардагерлерді өз академиясына шақырды. Оралбай Әбдікәрімов, Әлихан Бәйменов, Қырымбек Көшербаев, Қайырбек Сүлейменов болды. Күн тәртібін қарауға 20 минут уақыт бөлдік. Кездесуге қатысқан бір де бір адам бізге бір сұрақ қоймады. Ал ведомство басшысы бұл мәртебелі жиынды орынбасарына тапсырып, өзі шығып кетті. Риторикалық сұрақ туындайды: бұл формализм кімге керек еді? Және тағы бір мысал. Мен орта мектеп оқушыларымен кездесуді жақсы көремін. Олар әрқашан қызығушылық танытады. Олар бәріне қызығушылық танытады. Кездесулеріміз 3-4 сағатқа созылады.
Мені таң қалдыратыны, қазіргі басшылардың өздеріне дейін атқарылған істерді жиі жаңалық ретінде көрсетуі. Бұл бұл басшылардың өздері басқаратын бөлімнің тарихын білмейтіндігін аңғартады. Үлкендеріңіздің ақыл-кеңесін жиі тыңдаңыздар, ел тарихын зерттеңіздер. Біз де аспаннан түскен жоқпыз. Біз де аға буынның қамқорлығында өстік.
Зауытбек Тұрысбеков
